Монгол хаад

Монголын Эзэнт Гүрний 15 хааны 8-ынх нь зураг

Энд монгол хаад хангуудын нэр, хаанчилсан он жилийг дурдав.

Хүннү улс (НТӨ 209 - НТ 216 он)

Түмэн шаньюй (НТӨ 220 оны орчим - 209)
Модун шаньюй (НТӨ 209-174)
Лаошан шаньюй (НТӨ 174-161)
Жюнчэн шаньюй (НТӨ 161-126)
Ичиси шаньюй (НТӨ 126-114)
Увэй шаньюй (НТӨ 114-104)
Үшилү шаньюй (НТӨ 104-102)
Гоулихү шаньюй (НТӨ 102-101)
Чедихөү шаньюй (НТӨ 101-96)
Хүлүгү шаньюй (НТӨ 96-85)
Хуяньди шаньюй (НТӨ 85-68)
Шюйлюйчюаньчюй шаньюй (НТӨ 68-60)
Уяньгюйди шаньюй (НТӨ 60-58)
Хуханье шаньюй (НТӨ 58-31)
Жижи шаньюй (НТӨ 58-36)
Фүжүлэй шаньюй (НТӨ 31-20)
Соусе шаньюй (НТӨ 20-12)
Чөяа шаньюй (НТӨ 12-8)
Үжүлю шаньюй (НТӨ 8 НТ 13)
Үлэй шаньюй (НТ 13-18)
Юй шаньюй (НТ 18-46)
Удадихоу шаньюй (НТ 46-46)

Умард Хүннү (НТ 46-93)

Пүнү шаньюй (НТ 46 - ?)
Ёулю шаньюй (НТ ? - 87), Пүнү шаньюйгийн ач хүү
Умардын шаньюй (НТ 88-91), Ёулю шаньюйгийн дүү. Нэр нь түүхэнд бичигдсэнгүй.
Юйчужянь шаньюй (НТ 91-93), Ёулю шаньюйгийн дүү

Сяньби улс

Таньшихуай хаан (НТ 156-181)
Хэлянь (НТ 181-182), Таньшихуай хааны хүү. Дайнд амь үрэгдсэн.
Цяньмань (НТ 182 - ?), Хэлянь хааны хүү.
Күйтоу (НТ ? - 210?), Таньшихуай хааны ач хүү.
Бүдүгэнь (НТ 210? - 233), Куйтоугийн дүү.
Кэбинэн (НТ 210? - 235), угсаа гарал нь тодорхойгүй, Сяньбийн аль нэг аймгийн удирдагч байсан. Хаан ширээг булаан авсан нэгэн. Вэй улсын алуурчинд алуулсан.

Уйгурын хаант улс

Пэйло (744-747) Яклакар овгийн Хушу ноёны хүү
Баянчор хаан (747-759), Күл Билгэ хааны хоёр дахь хүү
Идигинь хаан (759-779), Баянчор хааны хоёр дахь хүү
Дуньмохэ хаан (780-789), Баянчор хааны хүү Чабыш тэгиний ууган хүү
Дулосы хаан (789-790), Дуньмохэ хааны хүү
Фэнчэн хаан (790-795), Дулосы хааны хүү
Алп Күтлүк хаан (795-805), Эдиз овгийн жанжин.
Күлүг Билгэ хаан (805-808)
Бао-и хаан (808-821)
Чүндэ хаан (821-824)
Жаоли хаан (824-832)
Жаншинь хаан (833-839)
Касар хаан (839-840)
Үже хаан (840-846)
Энянь хаан (846-848)

Их Хидан Улс

Елюй Абаожи (Амбагян, 901-926), Ляо улсын Тайзү хаан
Елюй Дэгуан (Яогу, 926-947), Ляо улсын Тайзун хаан
Елюй Руань (Уюй, 947-951), Ляо улсын Шизун хаан
Елюй Жин (Шулү, 951-969), Ляо улсын Мүзун хаан
Елюй Шянь (Мин-и, 969-982), Ляо улсын Жинзун хаан
Елюй Вэньшүнү (Лоншю, 982-1031), Ляо улсын Шэньзун хаан
Елюй Жигу (Жигу, 1031-1055), Ляо улсын Шиньзун хаан
Елюй Хунжи (Чала, 1055-1101), Ляо улсын Даозун хаан
Елюй Яньши (Агүо, 1101-1125), Ляо улсын (Тяньзуоди) хаан

Найманы ханлиг

Инанча билгэ хан (?-1201)
Таян хан (1201-1204)
Буюруг хан (1201-1205)
Хүчүлүг хан (1204-1218)

1. Чингис хаан (1206-1227) — 22 жил хаан суув. Есүхэйн хөвүүн. Их Монгол улсыг үндэслэгч.
     Тулуй ноён (1227-1229) — түр чөлөөний 2 жил хэрэг шийтгэв. Чингис хааны IV хүү.
2. Өгэдэй хаан (1229-1241) — 12 жил хаан суув. Чингис хааны III хүү.
     Турхан хатан (1241-1246) — түр чөлөөний 5 жил хэрэг шийтгэв. Өгөөдэй хааны хатан.
3. Гүюг хаан (1246-1248) — 3 жил хаан суув. Өгөөдэй хааны ууган хүү.
     Огул Каймиш хатан (1248-1251) — түр чөлөөний 3 жил хэрэг шийтгэв. Гүюг хааны хатан.
4. Мөнх хаан (1251-1259) — 9 жил хаан суув. Тулуйн ууган хүү.

Аригбуха хаан (1260-1264) — Аригбөх-Хубилайн хаан ширээний төлөөх тэмцэл, бусад Монголын ханлигуудад хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй. Тулуйн отгон хүү.
Хубилай цэцэн хаан (1264-1271) - Монголын төрийн төвийг Хятадад шилжүүлэн нүүлгэв. Монголын эзэнт гүрний задрал.

Юань Улс

Сэцэн (Хубилай) хаан (1260-1294) — 34 жил хаан суув. Тулуйн их хатнаас төрсөн 2-р хүү.
Өлзийт (Төмөр) хаан (1294-1307) — 13 жил хаан суув. Хубилай хааны ач хөвгүүн. Чингим тайжын отгон хүү.
Хүлэг (Хайсан) хаан (1307-1311) — 4 жил хаан суув. Хубилай хааны гуч.
Буянт (Аюурбарбад) хаан (1311-1320) — 9 жил хаан суув. Хубилай хааны гуч. Дармабалын отгон хүү, Хүлэг хааны төрсөн дүү.
Гэгээн (Шадбал) хаан (1321-1323) — 4 жил хаан суув. Буянт хааны хүү.
Есөнтөмөр хаан (1323-1328) — 5 жил хаан суув. Хубилай хааны гуч, Гамала жинь вангийн хүү.
Аригиба хаан (1328) — 3 сар хаан суув. Есөнтөмөрийн хааны ахмад хөвгүүн
Хутагт (Хүслэн) хаан (1329) — 7 сар хаан суув. Хүлэг хааны ахмад хүү.
Заяат (Тугтөмөр) хаан (1328-1329, 1329-1332) — 4 жил хаан суув. Хүлэг хааны 2-р хүү.
Ринчинбал хаан (1332) — 40 гаруй хоног хаан суув. Хүслэн хааны бага хүү.
Ухаант (Тогоонтөмөр) хаан (1333-1370) — 38 жил хаан суув. Ринчинбал хааны ах.

Өгэдэйн өргөмөл газар (1265-1310)

Хайду (1265-1301)
Чапар (1301-1310)

Зүчийн Улс

Бат хан (1237-1256), Зүчийн хүү
Сартаг (1255-1256), Батын хүү
Улагчи (1257), Бат ханы хүү
Бэрх (1257-1266), Бат ханы дүү, Улагчийг хороосон.
Мөнхтөмөр (1266-1282), Бат ханы ач хүү.
Тодмөнх (1282—1287), Мөнхтөмөр ханы хүү.
Тулабуга (1287—1291)
Тохта (1291—1312)
Өзбег (1312-1341)
Тинибег (1341-1342), Өзбег ханы хүү.
Жанибег (1342—1357), Өзбег ханы дүү, Тинибегийг хороосон.
Бердибег (1357—1361)
Кульпа (1359-1360)
Наурузбег (1360-1361)
Хызр (1361)
Төмөр Хожа (1361)
Ордумелиг (1361)
Кильдибег (1361-1362), Мамайн дэмжлэгтэй хаан суусан
Мурид (1362-1364), бодитоор Ильяс везир захирч байв
Абдуллах (1362-1364, 1367-1368, 1369-1370), бодитоор бол Мамай захирч байв
Мир Болд (1362-1363, 1364-1365)
Азиз шейх (1364-1367)
Хасан (1369-1370), Хажи Черкесийн дэмжлэгтэй хаан болсон
Мухаммед Булак (1370-1372, 1375-1379), бодитоор бол Мамай захирч байв
Тулунбег (1370-1373) (эмэгтэй хаан), бодитоор бол Мамай захирч байв
Айбег (Ильбан, Ильбег) (1373-1376)
Хажи Черкес (1374-1375)
Хаанбег (1375-1377)
Араб шах (1376-1379)
Урус (1376-1377), мөн Цагаан Ордны хан байсан бөгөөд Тохтамышын авга нь байв, ийнхүү Ордуудыг нэгтгэж чаджээ.
Туляк (1379-1380), Мамайн тоглоомын хаан
Тохтамыш (1380-1395)
Төмөркутлуг (1396-1401), Эдигугийн тоглоомын хаан
Шадибег (1399-1407): Едигейн тоглоомын хаан
Болд хан (1407-1410): Едигейн тоглоомын хаан
Төмөр хан (1410-1412): Едигейн тоглоомын хаан
Желал ал-Дин (1412-1413): Тохтамышийн хөвүүн. Литвын дэмжлэгтэй хаан болсон.
Керим Берди (1413-1414): Тохтамышийн хөвүүн. Москвагийн дэмжлэгтэй хаан болсон.
Кебек (Алтан Орд) (1414): Тохтамышийн хөвүүн. Литвын дэмжлэгтэй хаан болсон.
Чекре (1414-1416): Едигейн тоглоомын хаан
Жаббар Берди (1414-1415, 1416-1417): Тохтамышийн хөвүүн. Литвын дэмжлэгтэй хаан болсон.
Дервиш (1417-1419): Едигейн тоглоомын хаан
Кадыр Берди (1419): Тохтамышийн хөвүүн. Литвын дэмжлэгтэй хаан болсон.
Хажи Мухаммед (1419): Шибаны удам. 1420 онд Сибирийн хант улсыг байгуулж, салан тусгаарласан.
Үлүг Мухаммед (1419-1423, 1428-1437): 1435 онд Казаний хант улсыг байгуулж, салан тусгаарласан.
Давлет Берди (1419-1421, 1428-1432): Жаббар бердийн хөвүүн. Крымд төвлөрч байсан.
Барак (1421-1427): Урус хааны ач хөвүүн
Сайид Ахмед (1433-1455): Тохтамышийн хөвүүн
Күчүк Мухаммед (1433-1459): Төмөр хааны хөвүүн

Их Орд

Махмуд (1459-1465)
Ахмед (165-1481)
Шейх Ахмед (1481-1498, 1499-1502)
Муртаза (1498-1499)

Цагаан орд

Орда (1226–1251)
Кун Куран (1251–c.1280)
Хүйнчи (c.1280–1302)
Баян хан (1302–1309)
Сашибуга (1309–1315)
Илбасан (1315–1320)
Мубарек хожа (1320–1344)
Чимтай (1344–1374)
Урус (1374–1376)
Тогтакия (1376)
Төмөрмелиг (1377)
Тохтамыш (1377–1378)
Койричак (1378-1399)
Барак (1423-1428)
Мухаммед (1428-1431)
Мустафа (1431-1446)

Тус ордыг 1446 онд Абулхаир хаан өөртөө нэгтэгсэн.

Ил Хаант Улс

Хүлэгү хан (1256-1265)
Абаха хан (1265-1282)
Ахмед Тэкүдэр (1282-1284)
Аргун (1284-1291)
Гайхату (1291-1295)
Байду (1295)
Махмуд Газан (1295-1304)
Өлзийт (1304-1316)
Абу Саид Бахадур (Абу саыд Баатар хан) (1316-1335)
Арпа Кэүн (1335-1336)

Арпаг хорлосны дараа, Ил Хан улсын задралын үеэр байгуулагдсан тус бүс нутгийн улсууд өөр өөрсдийн удирдагчдыг хангаар өргөмжилжээ.

Муса (1336-1336) (Багдадын Али Падшахын тоглоомын хан)
Мухаммад (1336-1338) (Жалайрын Хасан Бузург ноёны тоглоомын хан)
Сати Бек ил хан (1338-1339) (Чобаныханы тоглоомын хан)
Сулейман (1339-1343) (Чобаныханы тоглоомын хан, 1341-1343 онд Сарбадарууд хүлээн зөвшөөрсөн)
Жахантөмөр ил хан (1339-1340) (Жалайрынханы тоглоомын хан)
Ануширван (1343-1356) (Чобаныханы тоглоомын хан)
II Газан (1356-1357) (зөвхөн зоосон дээр л хөрөг нь байсан)

Зүүн Перс (Хорасан)-ээс ханд өргөмжлөгсөд:"

Тугайтөмөр (1338-1353) (1338-1349 онд Картууд; 1338-1339 ба 1340-1344 онд Жалайрууд; 1338-1341, 1344, 1353 онд Сарбадарууд тус тус хүлээн зөвшөөрсөн)
Лухман (1353-1388) (Тугайтөмөрийн хүү)

Цагадайн улс

Цагадай 1226-1242
Хара Хүлэгү 1242-1246 d. 1252
Есөнмөнх 1246-1252
Хархүлэгү (дахин суусан) 1252
Мубарак шах 1252-1260
- Ургана хатан (засаг баригч) 1252-1260
Алгуй 1260-1266
Мубарак шах (дахин суусан) 1266
Барак 1266-1270
Никпей 1270-1272?
Бөхтөмөр ?1272-1287
Дува 1287-1307
Кунжик 1306-1308
Талику 1308-1309
Кебек 1309 d. 1325
Эсэнбөх 1309-?1318
Кебек (дахин суусан) ?1318-1325
Илжигдэй 1325-1329
Дува Төмөр 1329-1330
Тармаширин 1331-1334
Бузан 1334-1335
Чанши 1335-1338
Есөнтөмөр 1338-?1342
Али султан 1342, Өгэдэй хааны удам.
Муххамед Пулад 1342-1343
Казань 1343-1346
Данишменж 1346-1348, Өгэдэй хааны удам.

Цагадайн улс нь баруун (Мавренахр), зүүн Могулистан гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдсан.

Мавереннахр улсын хаад

Баян Кули (1348-1358)
Төмөр шах (1358)
Туглугтөмөр (Могулистанд 1348-1363) (1358-1363)
Ильяс хожа (Могулистанд 1363-1368) (1363 -1368)
Адил султан (1363)
Кабул шах (1364-1370)
Сюргатмишь (1370-1384)
Махмуд султан (Цагадайн улс) (1384-1402)

Моголистаны хаад (1347-1462)

Цол	Нэрс	Хаанчлал
Хаанخان	Төглөгтөмөр хаанتغلق تیمور	1348–1363
Хаанخان	Ильяс хожаالیاس خوجہ	1363–1368
Хаанخان	Камар ад-динقمر الدین خان دغلت	1368–1392
Хаанخان	Хизр хожаخضر خوجہ	1389–1399
Хаанخان	Шамс-и-жаханشمس جہان	1399–1408
Хаанخان	Муххамед хан (Моголстаны хаан) محمد خان	1408–1415
Хаанخان	Накш хаанنقش جہان	1415–1418
Хаанخان	Увэйс хаанاویس خان	1418–1421 Эхний удаа
Хаанخان	Шэр Муххамед хаан شیر محمد	1421–1425
Хаанخان	Увэйс хаан اویس خان	1425–1429 2 дахь удаа
Хаанخان	Сатук хаанستوق خان	1429–1434
Хаанخان	II Эсэнбөх ایشان بغا ثانی	1429–1462

1462 оноос тус улс нь Баруун Моголистан, Уйгурстан гэж хоёр хэсэг болж задарсан. Баруун Моголстан нь 1514 оноос нэрээ сольж Яркендын хант улс болсон.

Баруун Моголистаны хаад (1462-1514)

Баруун Моголстан	Зүүн Моголстан
Юнус хаан یونس خان 1462–1469	Дост Мухаммед хаан دوست محمد خان 1462–1468
	Кебек Султан Оглан قبق سلطان 1469
Юнус хаан یونس خان 1469–1487
Махмуд хаан محمود خان 1487–1508	Ахмед Алак احمد الاچ 1487–1503
	Мансур хаан منصور خان 1503–1508
Мансур хаан منصور خان 1508–1514
Султан Саид хаан سلطان سعید خان 1514–1533	Мансур хаан منصور خان 1514–1548
Абд ар Рашид хаан عبد الرشید خان 1533–1560	Шах хаан شاہ خان 1543–1560
Абдул Карим хан(Яркенд) عبد الکریم خان 1560–1591 Мухаммед султан (Могулстан) محمد سلطان1592-1609 Шуджа ад-дин Ахмад хаан شجاع الدین احمد خان 1609- 1618	Абул Мухаммад хан (Турфан) ابوالمحمد خان 1570 Сүфи хаан (Турфан) خان صُوفِيّ‎1570

Дөчин Дөрвөн хоёрын Монгол Улс (1370-1691)

Билэгт (Аюушридар) хаан (1370-1378) — 9 жил хаан суув. Умард Юань Улсын Тогоонтөмөрийн хүү.
Усхал (Төгстөмөр) хаан (1378-1388) — 11 жил хаан суув. Умард Юань Улсын Аюушридарын дүү.
Зоригт хаан (Есүдэр) (1388-1391) — 4 жил хаан суув. Аригбөх хааны хойчис.
Энх хаан (1391-1394), Зоригт хааны хүү. Алтан товч болон Мин улсын түүхэнд нэр гардаг.
Элбэг нигүүлсэгч хаан (Нигүүлсэгч цолтой) (1394-1399), Аюушридар хааны хүү?
Гүнтөмөр хаан (1399-1402), Элбэг хааны хүү юмуу Аригбөхийн удам гэж үздэг.
Өрөгтөмөр хаан (Ёлтөмөр) (1402-1408), Өгэдэйн удам гэж үздэг.
Өлзийтөмөр хаан (Буяншир) (1408-1412), Элбэг хааны хүү.
Дэлбэг хаан (1412-1415), Аригбөхийн удам гэж үздэг.
Ойрадай хаан (1415-1425/1417?), Аригбөхийн удам гэж үздэг.
Адай хаан (1425-1438), Хасарын удам юмуу Өрөгтөмөр хааны хүү?
Тайсун хаан (Тогтоабух) (1434-1452), Элбэг хааны дүү Дүүрэнтөмөр Хархуцаг тайжын хүү Ажай тайжын ахмад хөвгүүн.
Агваржин хаан (Жонон) (1453), Тайсун хааны дүү эсвэл ойр төрлийн хүн.
Эсэн хаан (1453-1454), Ойрадуудын захирагч (Тайш). Тогоон тайшийн хүү.
Махагүргис хаан (Үхэгт хаан цолтой) (1454-1465), Тайсун хааны хүү.
Молон хаан (1465-1466), Тайсун хааны Горлосын Алтайхан хатнаас төрсөн.
Мандуул хаан (1463-1467/1475-1479), Ажай тайжын ойрад хатнаас төрсөн.
Батмөнх Даян хаан (Даян хаан цолтой) (1470/1480-1517), Баянмөнх жононгийн хүү.
Барсболд хаан (Жонон) (1517-1519)
Боди Алаг хаан (1519-1547)
Дарайсүн Гүдэн хаан (Гүдэн хаан цолтой) (1547-1557)
Түмэн засагт хаан (1557-1592)
Буян сэцэн хаан (Сэцэн хаан цолтой) (1592-1603)
Лигдэн хутагт хаан (Хутагт суут Чингис даймин сэцэн, зүгүүдийг тийн бөгөөд ялгуугч бала чакраварти, дай тайсун, тэнгэрийн тэнгэр, дэлхий дахины хурмаст, алтан хүрдэнийг орчуулагч номын хаан цолтой)^[1] (1604-1634)

Хаан суусан байж болзошгүй хүмүүс

Муулихай ван (1466-1470), Отчигины удам.
Баянмөнх жонон (1470-1472), сүүлд авга өвөг Мандуул хаанд суудлаа тавьж өгсөн гэж Алтан товчид өгүүлдэг.
Эжэй хаан (1634-1635), Лигдэн хааны ахмад хүү.

Түмэдийн хаад

Ордосын хаад

Бошогт сэцэн жонон хаан^[2] (1614-1624)
Сэрэн эрдэнэ хунтайж^[3] (1626)
Ринчэн сэцэн жонон хаан^[4] (1627-1630, 1634-1635)
Туба тайсун жонон (1630-1634)

Харчины хаад

Байсахал хүндүлэн хаан (1542-1572): Барсболд хааны хөвгүүн.
Байхундай хөндлөн хаан (1572-1629): Байсахал хааны ахмад хөвгүүн Байсанхур үйзэн тайжийн хөвгүүн.

Халхын хаад (1586-1691)

Түшээт хаан

Засагт хаан

Сэцэн хаан

Хотгойдын Алтан хаан

Шолой убаш хунтайж, алтан хан (1587?-1627)
Бадма Эрдэнэ хунтайж, алтан хан (1627-1657)
Ринчин сайн хунтайж, алтан хан (1657-1686)

Зүүнгарын улс

Эрдэнэ баатар хунтайж (1634-1653), Хархул догшин ноёны хүү.
Сэнгэ хунтайж (1653-1671), Эрдэнэбаатар хунтайжын хүү.
Галдан бошигт хаан (1671-1697)
Цэвээнравдан зоригт хунтайж (1697-1727), Сэнгэ хунтайжын хүү.
Галданцэрэн хунтайж (1727-1745)
Цэвээндоржнамжил хунтайж (1745-1750)
Лхамдаржаа хунтайж (1750-1753), Галданцэрэнгийн бага хатнаас төрсөн.
Даваач хунтайж (1753-1755), Их Цэрэндондовын удам.

Хошуудын ханлиг

Төрбайх Гүүш хан (1642-1655), Хасарын хойчис
Даян Очир хан (1655-1668)
Гончиг Далай хан (1668-1698)
Ванжил хан (1698)
Лхазан хан (1698-1717)

Халимагийн хант улс

Хо өрлөг (?-1644)
Шүхэр Дайчин (Шихир Дайчин), (1644-1661)
Пунцаг хан (1661-1672)
Аюук хан(Аюук, Аюуки, Аюка), (1672-1724)
Цэрэндондог хан (1724-1735)
Дондог-Омбо хан (1735-1741)
Дондогдаш хан (1741-1761)
Убаши хан (Убаш, Увш) (1762-1771)

Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс

Олноо Өргөгдсөн Богд хаан (1911-1919); (1921-1924)

Мөн үзэх

Эшлэл

↑ "Монгол улсын түүх" УБ., 2003. Гутгаар боть. тал 58
↑ ., Саган сэцэн (2006). Эрдэнийн товч. Улаанбаатар: Соёмбо принтинг. p. 169.{{cite book}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)
↑ ., Саган сэцэн (2006). Эрдэнийн товч. Улаанбаатар: Соёмбо принтинг. p. 169.{{cite book}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)
↑ ., Саган сэцэн (2006). Эрдэнийн товч. Улаанбаатар: Соёмбо принтинг. pp. 174–175.{{cite book}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)

[1] "Монгол улсын түүх" УБ., 2003. Гутгаар боть. тал 58

[2] ., Саган сэцэн (2006). Эрдэнийн товч. Улаанбаатар: Соёмбо принтинг. p. 169.{{cite book}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)

[3] ., Саган сэцэн (2006). Эрдэнийн товч. Улаанбаатар: Соёмбо принтинг. p. 169.{{cite book}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)

[4] ., Саган сэцэн (2006). Эрдэнийн товч. Улаанбаатар: Соёмбо принтинг. pp. 174–175.{{cite book}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)

[1]

[2]

[3]

[4]