Монгол улсууд

Энэхүү жагсаалт нь Монгол улсуудын жагсаалт болно.

Эрт ба дундад зууны улсууд[засварлах | кодоор засварлах]

Нэр Он Газар нутгийн хэмжээ Газрын зураг Нийслэл Хамарсан газар нутаг
Бида улс[1]  Монгол
Сяньюнь
Жоншань МЭӨ VI–МЭӨ 296  Хятад
Хүннүчүүдийн улс
Хүннү улс МЭӨ 209–
МЭ 93/МЭ 156?
4,030,000 км2
(МЭӨ 176)[2]
Луут хот (Лунчэнь)
Орхон голын эрэг
 Казахстан
 Монгол
 Орос
 Хятад
Юэбань 160–490  Казахстан
Түрүү Жао
(Хань Жао)
304–329 2,000,000 км2
( МЭ 316)[3]
Лиши (304-305)
Литин (305-308)
Пуцзы (308-309)
Пинлян (309-318)
Чанань (318-329)
Шангуи (329)
 Хятад
Умард Лянь 397–460 Жанъе (397-412)
Гузань (412-439)
Гаочан (442-460)
 Хятад
Хэлиан Ся 407–431 Тонгван хот (418-427)
Шангуи (427-428)
Пинлян (428-430)
 Хятад
Сяньбичүүдийн улс
Сяньби 93/156?–234 Хангайн нуруу  Казахстан
 Монгол
 Орос
 Хятад
Өмнөд Лянь 397–414 Лианчуань (397-399)
Лэду (399, 402-406, 410-414)
Сипин (399-402)
Гузань (406-410)
 Хятад
Баруун Цинь 385–431 Юаньчуань (385-388, 400, 410-412)
Жинчэн (388-395)
Шичэн (395-400)
Танжяо (412)
Фухан (412-431)
 Хятад
Түрүү Янь 337–370 Шичэн (337-341)
Лунчэн (341-350)
Жи (350-357)
Ечэн (357-370)
 Хятад
Баруун Янь 384–394 Чанань (385-386)
Чжанцзы (386-394)
 Хятад
Муюн сяньбичүүдийн улс
Хожуу Янь 384–409 Чжуншань (386-397)
Лунчэн (397-409)
 Хятад
Тугухунь 284–672 Фүки хот  Хятад
Тоба сяньбичүүдийн улс
Дай улс 315–377 Шэнлэ  Хятад
Тоба улс
(Тоба Вэй, Умард Вэй)
386–535 2,000,000 км2
(450)[3]
Шэнлэ (386-398)
Пинчэн (398-493)
Лоян (493-534)
Чанань (534-535)
 Хятад
Зүүн Вэй 534–550 1,000,000 км2
(550 AD)[3]
Лоян (534)
Ечэн (534-550)
 Хятад
Баруун Вэй 535–557 1,300,000 км2
(МЭ 557)[3]
Чанань  Хятад
Юйвэнь
Умард Жоу 557–581 1,500,000 км2
(МЭ 577)[3]
Чанань  Хятад
Нирун
Нирун улс[4] 330–555 4,000,000 км2
(405 AD)[3][5]
Мумо хот
Монгол, Орхон гол
 Казахстан
 Монгол
 Орос
 Хятад
Киданчуудын улс
Хидан Улс
(Ляо улс)
907–1125 2,600,000 км2
(947)[5][6]
4,000,000 км2
(1111)
Шанцзин  Казахстан
 Монгол
 Орос
 Умард Солонгос
 Хятад
Дорнод Дань улс 926–936  Хятад
Умард Ляо 1122–1123  Хятад
Хар Хидан 1124/
1125–1221
2,500,000 км2
(1210)[5]
Балгасун хот  Казахстан
 Киргиз
 Тажикистан
 Туркменистан
 Узбекистан
 Хятад
Зүүн Ляо 1211–1220  Хятад
Ираны Керман улс 1220-иод он–1306  Иран
Татаби (Кумоси)
Их Си 1123  Хятад
Дундад зууны монгол аймгууд
Хамаг Монгол X зуун–1206  Монгол
 Орос
 Хятад
Хэрэйдийн ханлиг X зуун–1203  Монгол
 Хятад
Мэргидийн ханлиг XI–XII зууны дунд үе
(XII зуунд дотоодын зөрчлөөс шалтгаалан бутарч аймгийн холбоо болсон бололтой)
 Монгол
 Орос
Найманы ханлиг  Казахстан
 Монгол
 Орос
 Хятад
Татарын ханлиг VI—X
(IX – XII зууны дунд үе?) XII зуунд үед дотоодын зөрчлөөс шалтгаалан бутарч аймгийн холбоо болсон бололтой
 Монгол
 Хятад
Их Монгол Улс
Их Монгол Улс 1206–1271
(1368)
33,000,000 км2[5][7]
Аварга (1206–35)
Хархорум (1235–60)
Даду (1260–1368)
 Азербайжан
 Армен
 Афганистан
 Беларусь
 Болгар
 Вьетнам
 Гүрж
 Ирак
 Иран
 Казахстан
 Киргиз
 Лаос
 Литва
 Молдав
 Монгол
 Мьянмар
 Орос
 Пакистан
 Польш
 Румын
 Сири
 Өмнөд Солонгос
 Умард Солонгос
 Тажикистан
 Турк
 Туркменистан
 Узбекистан
 Украйн
 Хятад
 Энэтхэг
Юань Улс 1271-1368 14,000,000 км2
(1310)[6]
Ханбалиг
(Бээжин)
 Лаос
 Монгол
 Мьянмар
 Орос
 Өмнөд Солонгос
 Умард Солонгос
 Хятад
 Энэтхэг
Алтан Ордны улс
Алтан Орд 1240–1502 6,000,000 км2
(1310)[5]
Сарай
Бат Сарай (1240-1260)
Бэрх Сарай (1260-1502)
 Азербайжан
 Беларусь
 Болгар
 Гүрж
 Казахстан
 Молдав
 Орос
 Польш
 Румын
 Туркменистан
 Узбекистан
 Украйн
Их Орд 1466–1502  Орос
 Казахстан
Цагаадайн улс
Цагаадайн Улс
1225–1340-иод он 3,500,000 км2
(1310)[5][6]
Алмалык
Карши хот
 Афганистан
 Казахстан
 Киргиз
 Пакистан
 Тажикистан
 Туркменистан
 Узбекистан
 Хятад
 Энэтхэг
Мавереннахр 1340-иод он–1370  Киргиз
 Тажикистан
 Узбекистан
Моголистан 1340–1462  Хятад
Хар Дэлийн Хант Улс 1383–1513  Хятад (Хамил)
Ил хаант улс
Ил Хаант Улс 1256–1335 3,750,000 км2
(1310)[5][6]
Мераге (1256–1265)
Тебриз (1265–1306)
Солтаниех (1306–1335)
 Азербайжан
 Армен
 Афганистан
 Гүрж
 Ирак
 Иран
 Орос
 Пакистан
 Тажикистан
 Турк
 Туркменистан
 Сири
Чобаны улс 1335–1357 Тебриз  Иран
Инжуйн улс 1335–1357 Багдад (1411 хүртэл)
Басра (1411-1432)
 Ирак
 Иран
Жалайрын улс 1335–1432 Багдад (1411 хүртэл)
Басра (1411-1432)
 Ирак
 Иран
Аргуны улс 1479?–1599?  Афганистан
 Пакистан
Дөчин Дөрвөн хоёрын Монгол Улс
Дөчин Монгол Улс 1368–1635 5,000,000 км2
(1550)[6]
Шанду (1368–69)
Инчан (1369–70)
Хархорум (1371–88)

 Казахстан
 Монгол
 Орос
 Хятад

Халхын ханлиг
(Түшээт, Засагт, Сэцэн, Алтан хан)
XVI зууны сүүлчээс XVII зууны сүүл үе Ар Монголд  Монгол
 Орос
Дөрвөн Ойрад 1399–1634 1,000,000 км2
(XV - XVI зуун)[8]
~1,600,000 km2
(XVII зууны эх)[9]
 Казахстан
 Монгол
 Орос
 Хятад
Зүүнгар 1634–1758 ~ 3,500,000 — 4,000,000 км2 Хулж  Казахстан
 Киргиз
 Монгол
 Орос
 Хятад
Хошууд 1642?–1717 ~1,400,000 km2  Хятад
Халимаг 1630–1771  Казахстан
 Орос

Орчин үеийн улсууд[засварлах | кодоор засварлах]

Нэр Он Газар нутгийн хэмжээ Газрын зураг Нийслэл Хамарсан газар нутаг
Буряад-Монгол Улас 1917–1920[10][11][12][13] Буриадын Хэжэнгэ аймаг  Орос ( Буриад)
БН Ойрад-Халимаг Улс 1930  Орос ( Халимаг)
БН Өмнөд Монгол Улс 1945[14] Хятад, Өвөр Монгол
Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс 1911-1924 Их Хүрээ
(Улаанбаатар)
 Монгол
 Орос
 Хятад
БНМАУ 1924-1992 Улаанбаатар  Монгол
 Орос
Монгол Улс 1992–одоо үе 1,564,115.75 km2  Монгол

Автономит нутгууд[засварлах | кодоор засварлах]

Орос дахь автономит нутгууд[засварлах | кодоор засварлах]

Нэр Он Нийслэл Газар нутгийн хэмжээ Газрын зураг
Буриад-Монгол Улс 1917–1921 Чита
Монгол-Буриадын Өөртөө Засах Муж 1922–1923
Буриад-Монголын Өөртөө Засах Муж 1921–1923
Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Өөртөө Засах Буриад-Монгол Улс 1923–1958 Улаан-Үд
Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Өөртөө Засах Буриад Улс 1958–1992
Бүгд Найрамдах Буриад Улс 1992-одоо үе 351,300 km2
Агийн Буриад-Монголын Үндэсний Тойрог 1937–1958 Агинское
Агийн Буриадын Үндэсний Тойрог 1958–1977
Агийн Буриадын Өөртөө Засах Тойрог 1977–2008 9,6002
Усть-Ордын Буриад-Монголын Өөртөө Засах Тойрог 1937–1958 Усть-Ордынский
Усть-Ордын Буриадын Үндэсний Тойрог 1958–1978
Усть-Ордын Буриадын Өөртөө Засах Тойрог 1978–2008 22,1382
Халимагийн Өөртөө Засах Муж 1920–1935
1957–1958
Астрахань (1928 хүртэл)
Элст
Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Өөртөө Засах Халимаг Улс 1935–1943
1958–1990
Элст
Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Халимаг Улс 1990–1992
Бүгд Найрамдах Халимаг Улс (Халимаг-Тангч) 1992–1994
Бүгд Найрамдах Халимаг Улс 1994–одоо үе 76,100 km2

Хятад дахь автономит нутгууд[засварлах | кодоор засварлах]

Автономит нутгууд
Нэр Он Нийслэл Газар нутгийн хэмжээ Газрын зураг
Мэнзян улс 1936–1945 Хаалган
(Жанчхүү)
Өвөр Монголын Өөртөө Засах Орон 1947–одоо үе Хөх хот 1,183,000 km2
Ганьсу
Сүбэй Монголын Автономит тойрог
Хэбэй
Вэйчаны Манж ба Монголын автономит тойрог
Хармөрөн
Дөрвөд Монголын автономит тойрог
Гирин
Өмнөд Горлосын автономит тойрог
Ляонин
Харчин зүүн гарын Монгол автономит тойрог
Фушингийн Монгол автономит тойрог
Хөхнуур
Хайшигийн Монгол, Төвөдийн автономит тойрог
Хэнаний Монгол автономит тойрог
Шинжаан
Баянголын Монгол автономит тойрог Хорла 462,700 km2
Борталын Монгол автономит тойрог Бортал
Ховогсайрын Монгол автономит тойрог Ховогсайр

Эшлэл[засварлах | кодоор засварлах]

  1. Инжинаш "Хөх судар"
  2. Claudio Cioffi-Revilla, J. Daniel Rogers, Steven P. Wilcox, & Jai Alterman, "Computing the Steppes: Data Analysis for Agent-Based Modeling of Polities in Inner Asia", Proceedings of the 104th Annual Meeting of the Amer. Pol. Sci. Assoc., Boston, Massachusetts, 8-р тал. 2008 оны 8-р сарын 28–31
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Rein Taagepera "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.", Social Science History Vol. 3, 115-138 (1979)
  4. Монгол судлаачид Нируныг Сяньбийн үеэс зааглаж бичдэг ч зарим монгол эрдэмтэд Нируныг сяньби угсааны улсын тоонд оруулдаг
  5. 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 Jonathan M. Adams, Thomas D. Hall and Peter Turchin (2006). East-West Orientation of Historical Empires.Journal of World-Systems Research (University of Connecticut). 12 (no. 2): 219–229.
  6. 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 Rein Taagepera (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly 41 (3): 475–504.
  7. Morgan. The Mongols. p. 5.
  8. Казахстаны Алматы, Зүүн Казахстан мужуудын зүүн хэсгийг оролцуулан. 14-р зууны сүүлд Зүүн Казахстан мужийн зүүн хэсгийг хянаж байсан ч зарим үед Казахын Хант Улс (1465–1847), Сибирийн ханлигт шахагдан зүүн тийш ухарч байв. Гэвч Эрчис мөрний зүүн эрэг, Зайсан нуур орчмын нутгийг байнга хяналтандаа байлгасаар байжээ. 16-р зууны эхэн үед Казахын цав толгодийн нилээд хэсгийг эзэлсэн ч удалгүй алдсан байна. Энэ үед газар нутаг нь сая гаруй км² болжээ. 16-р зууны сүүл мөн 1603 онд Хотгойдын Алтан ханы хүчтэй довтолгоонд өртөн Монголоос шахагдан гарснаар газар нутаг нь багассан ч Орост цохигдон унасан Сибирийн ханлигийн нутгийн нилээд хэсэг мөн Долоон усыг эзэлжээ. Алтан хан 1623 онд ойрадуудад алагдсан байна.
  9. Долоон усыг бүхэлд нь цөөн хэдэн жил захирсаны дараа Казахын ханлигт эргээд алдаж багахан хэсэг нь урьдын адил ойрадын захиргаанд үлджээ.
  10. "Бидия Дандарон". Archived from the original on 2016-02-06. Retrieved 2014-05-26.
  11. Балагатское движение
  12. Теократическое движение в Хоринском ведомстве Бурятии :1919–1926 гг.
  13. "БАЛАГАТСКОЕ ДВИЖЕНИЕ". Archived from the original on 2013-10-14. Retrieved 2014-05-26.
  14. Даваасамбуугийн МӨРӨН "Бүгд Найрамдах Өвөр Монгол улсын учир"

Мөн үзэх[засварлах | кодоор засварлах]

Зураг[засварлах | кодоор засварлах]