Монгол улсууд

Энэхүү жагсаалт нь Монгол улсуудын жагсаалт болно.

Эрт ба дундад зууны улсууд

Нэр	Он	Газар нутгийн хэмжээ	Нийслэл	Хамарсан газар нутаг
Бида улс^[1]				Монгол
Сяньюнь
Жоншань	МЭӨ VI–МЭӨ 296			Хятад
Хүннүчүүдийн улс
Хүннү улс	МЭӨ 209– МЭ 93/МЭ 156?	4,030,000 км² (МЭӨ 176)^[2]	Луут хот (Лунчэнь) Орхон голын эрэг	Казахстан Монгол Орос Хятад
Юэбань	160–490			Казахстан
Түрүү Жао (Хань Жао)	304–329	2,000,000 км² ( МЭ 316)^[3]	Лиши (304-305) Литин (305-308) Пуцзы (308-309) Пинлян (309-318) Чанань (318-329) Шангуи (329)	Хятад
Умард Лянь	397–460		Жанъе (397-412) Гузань (412-439) Гаочан (442-460)	Хятад
Хэлиан Ся	407–431		Тонгван хот (418-427) Шангуи (427-428) Пинлян (428-430)	Хятад
Сяньбичүүдийн улс
Сяньби	93/156?–234		Хангайн нуруу	Казахстан Монгол Орос Хятад
Өмнөд Лянь	397–414		Лианчуань (397-399) Лэду (399, 402-406, 410-414) Сипин (399-402) Гузань (406-410)	Хятад
Баруун Цинь	385–431		Юаньчуань (385-388, 400, 410-412) Жинчэн (388-395) Шичэн (395-400) Танжяо (412) Фухан (412-431)	Хятад
Түрүү Янь	337–370		Шичэн (337-341) Лунчэн (341-350) Жи (350-357) Ечэн (357-370)	Хятад
Баруун Янь	384–394		Чанань (385-386) Чжанцзы (386-394)	Хятад
Муюн сяньбичүүдийн улс
Хожуу Янь	384–409		Чжуншань (386-397) Лунчэн (397-409)	Хятад
Тугухунь	284–672		Фүки хот	Хятад
Тоба сяньбичүүдийн улс
Дай улс	315–377		Шэнлэ	Хятад
Тоба улс (Тоба Вэй, Умард Вэй)	386–535	2,000,000 км² (450)^[3]	Шэнлэ (386-398) Пинчэн (398-493) Лоян (493-534) Чанань (534-535)	Хятад
Зүүн Вэй	534–550	1,000,000 км² (550 AD)^[3]	Лоян (534) Ечэн (534-550)	Хятад
Баруун Вэй	535–557	1,300,000 км² (МЭ 557)^[3]	Чанань	Хятад
Юйвэнь
Умард Жоу	557–581	1,500,000 км² (МЭ 577)^[3]	Чанань	Хятад
Нирун
Нирун улс^[4]	330–555	4,000,000 км² (405 AD)^[3]^[5]	Мумо хот Монгол, Орхон гол	Казахстан Монгол Орос Хятад
Киданчуудын улс
Хидан Улс (Ляо улс)	907–1125	2,600,000 км² (947)^[5]^[6] 4,000,000 км² (1111)	Шанцзин	Казахстан Монгол Орос Умард Солонгос Хятад
Дорнод Дань улс	926–936			Хятад
Умард Ляо	1122–1123			Хятад
Хар Хидан	1124/ 1125–1221	2,500,000 км² (1210)^[5]	Балгасун хот	Казахстан Киргиз Тажикистан Туркменистан Узбекистан Хятад
Зүүн Ляо	1211–1220			Хятад
Ираны Керман улс	1220-иод он–1306			Иран
Татаби (Кумоси)
Их Си	1123			Хятад
Дундад зууны монгол аймгууд
Хамаг Монгол	X зуун–1206			Монгол Орос Хятад
Хэрэйдийн ханлиг	X зуун–1203			Монгол Хятад
Мэргидийн ханлиг	XI–XII зууны дунд үе (XII зуунд дотоодын зөрчлөөс шалтгаалан бутарч аймгийн холбоо болсон бололтой)			Монгол Орос
Найманы ханлиг				Казахстан Монгол Орос Хятад
Татарын ханлиг	VI—X (IX – XII зууны дунд үе?) XII зуунд үед дотоодын зөрчлөөс шалтгаалан бутарч аймгийн холбоо болсон бололтой			Монгол Хятад
Их Монгол Улс
Их Монгол Улс	1206–1271 (1368)	33,000,000 км²^[5]^[7]	Аварга (1206–35) Хархорум (1235–60) Даду (1260–1368)	Азербайжан Армен Афганистан Беларусь Болгар Вьетнам Гүрж Ирак Иран Казахстан Киргиз Лаос Литва Молдав Монгол Мьянмар Орос Пакистан Польш Румын Сири Өмнөд Солонгос Умард Солонгос Тажикистан Турк Туркменистан Узбекистан Украйн Хятад Энэтхэг
Юань Улс	1271-1368	14,000,000 км² (1310)^[6]	Ханбалиг (Бээжин)	Лаос Монгол Мьянмар Орос Өмнөд Солонгос Умард Солонгос Хятад Энэтхэг
Алтан Ордны улс
Алтан Орд	1240–1502	6,000,000 км² (1310)^[5]	Сарай Бат Сарай (1240-1260) Бэрх Сарай (1260-1502)	Азербайжан Беларусь Болгар Гүрж Казахстан Молдав Орос Польш Румын Туркменистан Узбекистан Украйн
Их Орд	1466–1502			Орос Казахстан
Цагаадайн улс
Цагаадайн Улс	1225–1340-иод он	3,500,000 км² (1310)^[5]^[6]	Алмалык Карши хот	Афганистан Казахстан Киргиз Пакистан Тажикистан Туркменистан Узбекистан Хятад Энэтхэг
Мавереннахр	1340-иод он–1370			Киргиз Тажикистан Узбекистан
Моголистан	1340–1462			Хятад
Хар Дэлийн Хант Улс	1383–1513			Хятад (Хамил)
Ил хаант улс
Ил Хаант Улс	1256–1335	3,750,000 км² (1310)^[5]^[6]	Мераге (1256–1265) Тебриз (1265–1306) Солтаниех (1306–1335)	Азербайжан Армен Афганистан Гүрж Ирак Иран Орос Пакистан Тажикистан Турк Туркменистан Сири
Чобаны улс	1335–1357		Тебриз	Иран
Инжуйн улс	1335–1357		Багдад (1411 хүртэл) Басра (1411-1432)	Ирак Иран
Жалайрын улс	1335–1432		Багдад (1411 хүртэл) Басра (1411-1432)	Ирак Иран
Аргуны улс	1479?–1599?			Афганистан Пакистан
Дөчин Дөрвөн хоёрын Монгол Улс
Дөчин Монгол Улс	1368–1635	5,000,000 км² (1550)^[6]	Шанду (1368–69) Инчан (1369–70) Хархорум (1371–88)	Казахстан Монгол Орос Хятад
Халхын ханлиг (Түшээт, Засагт, Сэцэн, Алтан хан)	XVI зууны сүүлчээс XVII зууны сүүл үе		Ар Монголд	Монгол Орос
Дөрвөн Ойрад	1399–1634	1,000,000 км² (XV - XVI зуун)^[8] ~1,600,000 km² (XVII зууны эх)^[9]		Казахстан Монгол Орос Хятад
Зүүнгар	1634–1758	~ 3,500,000 — 4,000,000 км²	Хулж	Казахстан Киргиз Монгол Орос Хятад
Хошууд	1642?–1717	~1,400,000 km²		Хятад
Халимаг	1630–1771			Казахстан Орос

Орчин үеийн улсууд

Нэр	Он	Газар нутгийн хэмжээ	Нийслэл	Хамарсан газар нутаг
Буряад-Монгол Улас	1917–1920^[10]^[11]^[12]^[13]		Буриадын Хэжэнгэ аймаг	Орос ( Буриад)
БН Ойрад-Халимаг Улс	1930			Орос ( Халимаг)
БН Өмнөд Монгол Улс	1945^[14]			Хятад, Өвөр Монгол
Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс	1911-1924		Их Хүрээ (Улаанбаатар)	Монгол Орос Хятад
БНМАУ	1924-1992		Улаанбаатар	Монгол Орос
Монгол Улс	1992–одоо үе	1,564,115.75 km²	Улаанбаатар	Монгол

Автономит нутгууд

Орос дахь автономит нутгууд

Нэр	Он	Нийслэл	Газар нутгийн хэмжээ
Буриад-Монгол Улс	1917–1921	Чита
Монгол-Буриадын Өөртөө Засах Муж	1922–1923
Буриад-Монголын Өөртөө Засах Муж	1921–1923
Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Өөртөө Засах Буриад-Монгол Улс	1923–1958	Улаан-Үд
Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Өөртөө Засах Буриад Улс	1958–1992
Бүгд Найрамдах Буриад Улс	1992-одоо үе		351,300 km²
Агийн Буриад-Монголын Үндэсний Тойрог	1937–1958	Агинское
Агийн Буриадын Үндэсний Тойрог	1958–1977
Агийн Буриадын Өөртөө Засах Тойрог	1977–2008		9,600²
Усть-Ордын Буриад-Монголын Өөртөө Засах Тойрог	1937–1958	Усть-Ордынский
Усть-Ордын Буриадын Үндэсний Тойрог	1958–1978
Усть-Ордын Буриадын Өөртөө Засах Тойрог	1978–2008		22,138²
Халимагийн Өөртөө Засах Муж	1920–1935 1957–1958	Астрахань (1928 хүртэл) Элст
Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Өөртөө Засах Халимаг Улс	1935–1943 1958–1990	Элст
Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Халимаг Улс	1990–1992
Бүгд Найрамдах Халимаг Улс (Халимаг-Тангч)	1992–1994
Бүгд Найрамдах Халимаг Улс	1994–одоо үе		76,100 km²

Хятад дахь автономит нутгууд

Нэр	Он	Нийслэл	Газар нутгийн хэмжээ
Мэнзян улс	1936–1945	Хаалган (Жанчхүү)
Өвөр Монголын Өөртөө Засах Орон	1947–одоо үе	Хөх хот	1,183,000 km²
Ганьсу
Сүбэй Монголын Автономит тойрог
Хэбэй
Вэйчаны Манж ба Монголын автономит тойрог
Хармөрөн
Дөрвөд Монголын автономит тойрог
Гирин
Өмнөд Горлосын автономит тойрог
Ляонин
Харчин зүүн гарын Монгол автономит тойрог
Фушингийн Монгол автономит тойрог
Хөхнуур
Хайшигийн Монгол, Төвөдийн автономит тойрог
Хэнаний Монгол автономит тойрог
Шинжаан
Баянголын Монгол автономит тойрог		Хорла	462,700 km²
Борталын Монгол автономит тойрог		Бортал
Ховогсайрын Монгол автономит тойрог		Ховогсайр

Эшлэл

↑ Инжинаш "Хөх судар"
↑ Claudio Cioffi-Revilla, J. Daniel Rogers, Steven P. Wilcox, & Jai Alterman, "Computing the Steppes: Data Analysis for Agent-Based Modeling of Polities in Inner Asia", Proceedings of the 104th Annual Meeting of the Amer. Pol. Sci. Assoc., Boston, Massachusetts, 8-р тал. 2008 оны 8-р сарын 28–31
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 ^3.4 ^3.5 Rein Taagepera "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.", Social Science History Vol. 3, 115-138 (1979)
↑ Монгол судлаачид Нируныг Сяньбийн үеэс зааглаж бичдэг ч зарим монгол эрдэмтэд Нируныг сяньби угсааны улсын тоонд оруулдаг
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 ^5.5 ^5.6 Jonathan M. Adams, Thomas D. Hall and Peter Turchin (2006). East-West Orientation of Historical Empires.Journal of World-Systems Research (University of Connecticut). 12 (no. 2): 219–229.
↑ ^6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 ^6.4 Rein Taagepera (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly 41 (3): 475–504.
↑ Morgan. The Mongols. p. 5.
↑ Казахстаны Алматы, Зүүн Казахстан мужуудын зүүн хэсгийг оролцуулан. 14-р зууны сүүлд Зүүн Казахстан мужийн зүүн хэсгийг хянаж байсан ч зарим үед Казахын Хант Улс (1465–1847), Сибирийн ханлигт шахагдан зүүн тийш ухарч байв. Гэвч Эрчис мөрний зүүн эрэг, Зайсан нуур орчмын нутгийг байнга хяналтандаа байлгасаар байжээ. 16-р зууны эхэн үед Казахын цав толгодийн нилээд хэсгийг эзэлсэн ч удалгүй алдсан байна. Энэ үед газар нутаг нь сая гаруй км² болжээ. 16-р зууны сүүл мөн 1603 онд Хотгойдын Алтан ханы хүчтэй довтолгоонд өртөн Монголоос шахагдан гарснаар газар нутаг нь багассан ч Орост цохигдон унасан Сибирийн ханлигийн нутгийн нилээд хэсэг мөн Долоон усыг эзэлжээ. Алтан хан 1623 онд ойрадуудад алагдсан байна.
↑ Долоон усыг бүхэлд нь цөөн хэдэн жил захирсаны дараа Казахын ханлигт эргээд алдаж багахан хэсэг нь урьдын адил ойрадын захиргаанд үлджээ.
↑ "Бидия Дандарон". Эх хувилбараас архивласан: 2016-02-06. Татаж авсан: 2014-05-26.
↑ Балагатское движение
↑ Теократическое движение в Хоринском ведомстве Бурятии :1919–1926 гг.
↑ "БАЛАГАТСКОЕ ДВИЖЕНИЕ". Эх хувилбараас архивласан: 2013-10-14. Татаж авсан: 2014-05-26.
↑ Даваасамбуугийн МӨРӨН "Бүгд Найрамдах Өвөр Монгол улсын учир"

Мөн үзэх

Зураг

Хүннү
Хүннү
Хүннү
Хүннү
Сяньби
Сяньби
Нирун
Нирун улс c. 500
Нирун
Өмнөд Лянь, Умард Лянь, Нирун, Тоба Вэй, Тугухунь, Хожуу Янь, ба Юэбань, 400 он
Нирун, Тоба Вэй, Тугухунь, 500 он
Тугухунь, Умард Чжоу, Киданчууд ба Татабы, 565 AD
Кидан
Кидан
Кидан 1000 онд
ИМУ-н хамгийн их өргөжин тэлсэн үе
ИМУ
ИМУ 1207 оны үед
Монгол аймгууд 12-р зуун
ИМУ
ИМУ 1227 онд
1500 он
Дөрвөн Ойрад, Хотгойдын Алтан улс
Дөрвөн Ойрад 16-р зууны төгсгөл
Дөрвөн Ойрад 17-р зууны эх
Дөрвөн Ойрад, Монгол Улс, Өвөр Монголын хил XVI-XVII зууны эх
Монгол, Хятадын хил 1600 он
17-р зуун
1648 он
17-р зуун
Зүүнгар 18-р зууны эх
Зүүнгар
Зүүнгар 17-р зуунд
Зүүнгар 18-р зуунд
Зүүнгар
Төв Ази 16-17-р зууны 1-р хагас
17-р зууны төгсгөл, 18-р зууны эх
Төв Ази 18-р зуун
1720-иод он
Зүүнгарын хил 1750 онд (хөх шугам)
1716-1733 онд Зүүнгарт байсан швед офицер Ж.Ренатын зураг
Швед цэргийн 1725 онд хийсэн Оросын газрын зургийн хэсэгт Зүүнгарын улсыг зуржээ.
Гьюлам де Л'Исле-гийн (1675-1726) 1706 онд хийсэн "Тартарийн газрын зураг" дээр Зүүнгарын хилийг зуржээ. Энэ зураг АНУ-н Конгрессийн номын санд хадгалагдаж байна.
Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс
Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс
Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс, монгол овгуудын тархалт
Коростовец, Котвич нарын зураг, 1914 он.
Монгол Улс
Монгол Улс

[1] Инжинаш "Хөх судар"

[2] Claudio Cioffi-Revilla, J. Daniel Rogers, Steven P. Wilcox, & Jai Alterman, "Computing the Steppes: Data Analysis for Agent-Based Modeling of Polities in Inner Asia", Proceedings of the 104th Annual Meeting of the Amer. Pol. Sci. Assoc., Boston, Massachusetts, 8-р тал. 2008 оны 8-р сарын 28–31

[size-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 ^3.4 ^3.5 Rein Taagepera "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.", Social Science History Vol. 3, 115-138 (1979)

[4] Монгол судлаачид Нируныг Сяньбийн үеэс зааглаж бичдэг ч зарим монгол эрдэмтэд Нируныг сяньби угсааны улсын тоонд оруулдаг

[empire-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 ^5.5 ^5.6 Jonathan M. Adams, Thomas D. Hall and Peter Turchin (2006). East-West Orientation of Historical Empires.Journal of World-Systems Research (University of Connecticut). 12 (no. 2): 219–229.

[Taagepera-6] 6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 ^6.4 Rein Taagepera (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly 41 (3): 475–504.

[7] Morgan. The Mongols. p. 5.

[8] Казахстаны Алматы, Зүүн Казахстан мужуудын зүүн хэсгийг оролцуулан. 14-р зууны сүүлд Зүүн Казахстан мужийн зүүн хэсгийг хянаж байсан ч зарим үед Казахын Хант Улс (1465–1847), Сибирийн ханлигт шахагдан зүүн тийш ухарч байв. Гэвч Эрчис мөрний зүүн эрэг, Зайсан нуур орчмын нутгийг байнга хяналтандаа байлгасаар байжээ. 16-р зууны эхэн үед Казахын цав толгодийн нилээд хэсгийг эзэлсэн ч удалгүй алдсан байна. Энэ үед газар нутаг нь сая гаруй км² болжээ. 16-р зууны сүүл мөн 1603 онд Хотгойдын Алтан ханы хүчтэй довтолгоонд өртөн Монголоос шахагдан гарснаар газар нутаг нь багассан ч Орост цохигдон унасан Сибирийн ханлигийн нутгийн нилээд хэсэг мөн Долоон усыг эзэлжээ. Алтан хан 1623 онд ойрадуудад алагдсан байна.

[9] Долоон усыг бүхэлд нь цөөн хэдэн жил захирсаны дараа Казахын ханлигт эргээд алдаж багахан хэсэг нь урьдын адил ойрадын захиргаанд үлджээ.

[10] "Бидия Дандарон". Эх хувилбараас архивласан: 2016-02-06. Татаж авсан: 2014-05-26.

[11] Балагатское движение

[12] Теократическое движение в Хоринском ведомстве Бурятии :1919–1926 гг.

[13] "БАЛАГАТСКОЕ ДВИЖЕНИЕ". Эх хувилбараас архивласан: 2013-10-14. Татаж авсан: 2014-05-26.

[14] Даваасамбуугийн МӨРӨН "Бүгд Найрамдах Өвөр Монгол улсын учир"

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]