Вьентьян

Вьентьян
Уур амьсгалын диаграмм
	Температур °C, Тунадас мм
	Эх сурвалж:

Вьентьян хот
Вьентьян хот
	нийслэл
	Лаос орон дахь Вьентьян (улаан)Лаос орон дахь Вьентьян (улаан)
Улс орон	Лаос
Аймаг	Вьентьян
Нийслэл	Вьентьян
Дотроо (5)	5 хошууг хамрана
Газар нутаг	300 км² гаруй
Хүн ам (тооц.)	2013 онд 783,000 хүн
Цагийн бүс	НЗНЦ+7
Утасны дуг.	+856

Вьентьян (лаос хэлээр ວຽງຈັນ - wiang-jun, дуудлага нь вэн жань; тайгаар เวียงจันทน์ ) — Бүгд Найрамдах Ардчилсан Лаос Ард Улсын нийслэл.

Меконг мөрний эрэг дээр, Тайландын хилээс 10 км зайтай байрлах Лаосын нийслэл нь хүн амын суурьшил хийгээд улс төр, эдийн засаг, соёл төвлөрсөн Лаосын хамгийн том хот. Нийслэл хотод Ерөнхийлөгчийн ордон, Засгийн газар, Үндэсний Ассамблей, Дээд шүүх зэрэг төрийн захиргааны төв байгуулагууд, 35 гаруй гадаадын болон олон улсын байгууллагын дипломат төлөөлөгчийн газрууд байрладаг дотор Монгол Улсын ЭСЯ мөн байдаг. Вьентьян хот засаг захиргааны хувьд 9 дүүрэгт хуваагддаг.

Хүн ам[засварлах | кодоор засварлах]

2020 оны байдлаар Вьентьян хот 800 гаруй мянган хүн амтай байна.

Нэрийн гарал үүсэл[засварлах | кодоор засварлах]

Нийслэл хотын нэрийг пали хэлнээс (бурханы шашны теравада урсгалын номын хэл) орчуулбал “зандан модны хот” хэмээж байгаа агаад эртний лаос хэлээр бичигдсэн олдворууд энэхүү үгийн гарал үүслийг баталдаг байна. Гэвч олонх лаос иргэд Вьентьян гэж “Сарны хот” гэсэн үг гэж үздэг. Учир нь “сар”, “зандан мод” орчин цагийн лаос хэлээр бичих, дуудахдаа адилхан “чан” гэдэгтэй холбоотой аж. Олон жилийн турш Францын эрхшээлд байсан тул “Вьенчан” гэх дуудлага нь францаар хатуу “ч” үсгийг дуудахад хүндрэлтэй байдгаас “Вьентьян” гэх болсон гэж хэл зүйчид үздэг ажээ.

Түүх[засварлах | кодоор засварлах]

Лаосын Пра Лак Пра Лам хэмээх эртний домгоор хунтайж Таттарадт Лаосын Муонг Интапата Маха Наконе Вант улсыг орхиж Вьентьянд суурших болсноор уг хот үүссэн гэдэг. Анх Таттарадха хунтайж “Маха Тани Си Фан Фао” хэмээх Меконг мөрний баруун эрэг дээр хот байгуулж, (өнөөгийн Тайландын Удон Тани хот), дараа нь зүүн эрэг дээр шинэ “Чантабули Си Саттаканахуд” хот байгуулсан нь өнөөгийн Вьентьян хотын буурь гэж домогт өгүүлжээ.

Анх бурханы шашны сүм хийдийг тойрон кхмерчүүд суурьших болсноор хотын эхлэлийг тавьсан гэж олонх түүх судлаачид үздэг. 11-12 дугаар зууны үед лаос, тайчууд өмнөд Хятадаас энэ нутагт шилжин нүүж кхмерчүүдийг шахан суурьшсан бөгөөд цагаачдын тоо олон байсан тул кхмерчүүд тэдэн дотор ууссан гэж тайлбаралдаг.

1354 онд Фа Нгум хунтайж Лансанг Вант Улсыг бий болгоход Вьентьян засаг захиргааны чухал төв болсон байна. 1563 онд Лансанг улсын хаан Сеттатират Бирмийн халдлагаас сэрэмжилж, нийслэлээ Вьентьян руу шилжүүлсэн байна. 1707 онд Лансанг Вант Улс үгүй болоход энэ хот тусгаар Вьентьяны Вант Улсын нийслэл болсон түүхтэй. Улмаар 1779 онд Сиамын цэрэгт эзлэгдэж, тэдэнд дагаар орсон байдаг.

1827 онд Хаан Анувонгийн хийсэн амжилтгүй бослогын дараа Сиамын арми хотыг бүрэн шатааж сүйрүүлсэн байна. 1893 онд Францын арми орж ирж эрх мэдлээ тунхаглан, Вьентьян хот нь 1899 онд Францын харьяа Лаосын нийслэл хот болсон. Энэ үеэс францууд хотыг сэргээн засварлаж, сүм хийдийг сэргээсний дотор алдарт Тат Луанг Их суврага багтдаг бөгөөд франц хэв маягийн загварын барилга байгууламж олноор босгосон байдаг. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Сако Масаноригоор удирдуулсан Японы арми хотыг эзэлсэн. Түүний дараа 1945 онд Францын арми эргэн хотыг “чөлөөлсөн” түүхтэй.

Вьентьян хот 1949 оноос тусгаар тогтносон Лаосын Вант Улсын нийслэл болсон. Лаост болсон "Иргэний дайн"-ы үед Вьентьян хот Засгийн газрын болон “Патет Лао “ (коммунист) хөдөлгөөнийхний мэдэлд хэд хэдэн удаа ээлжлэн шилжиж байсан. Эцэст нь 1975 оны 12 дугаар сарын 2-нд “Патет Лао” хөдөлгөөнийхөн хотод эрх мэдлээ бүрэн тогтоож, улмаар БНАЛАУ-ыг энэ хотод зарлан тунхагласан түүхтэй.

Цаг агаар[засварлах | кодоор засварлах]

Нийслэл хот цаг агаарын хувьд жилийн 4 дүгээр сараас 10 дугаар сар хүртэл борооны, 11-4 сар хүртэл хуурай улирал гэж хоёр хуваагддаг. Борооны улиралд агаарын дундаж хэм шөнөдөө +22+28 С, өдөртөө- +30+40 С хүрдэг бөгөөд хуурай улирлын дундаж хэм шөнө +20+26 С, өдөртөө +24+31 С байдаг. Жилийн 4-5 дугаар сард өдөртөө +40 хэм гарч халдаг онцлогтой.

Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Вьентьян

	1-р сар	2-р сар	3-р сар	4-р сар	5-р сар	6-р сар	7-р сар	8-р сар	9-р сар	10-р сар	11-р сар	12-р сар
Маx. Температур (°C)	28.4	30.3	33.0	34.3	33.0	31.9	31.3	30.8	30.9	30.8	29.8	28.1	Ø	31
Мин. Температур (°C)	16.4	18.5	21.5	23.8	24.6	24.9	24.7	24.6	24.1	22.9	19.3	16.7	Ø	21.8

Тунадас (мм)	7.5	13.0	33.7	84.9	245.8	279.8	272.3	334.6	297.3	78.0	11.1	2.5	Σ	1,660.5

Нартай цаг (h/d)	8.2	7.6	7.0	7.5	6.7	4.9	4.8	4.4	4.6	8.0	7.8	8.3	Ø	6.6

Бороотой өдөр (d)	1	2	4	8	15	18	20	21	17	9	2	1	Σ	118

Агаарын чийгшил (%)	70	68	66	69	78	82	82	84	83	78	72	70	Ø	75.2

Хур тунадас

Эх сурвалж: ^[1]

Тээвэр[засварлах | кодоор засварлах]

Меконг мөрөн дээрх “Тай-Лаосын найрамдлын гүүр” Вьентьян хотыг Тайландын Нонг Кхай хоттой холбодог. Уг гүүрээр 1994 оноос авто тээвэр хийж эхэлсэн бөгөөд 2009 онд хоёр улсын хилийн боомтуудыг төмөр замаар холбосон.

Хотын олон нийтийн тээврийн үүргийг цөөн тооны автобус, түүнчлэн такси, "түк түк" хэмээн нэрлэдэг тээврийн хэрэгсэл гүйцэтгэж байна. Хотын иргэд гол төлөв унадаг дугуй ашиглаж байсан бол өнөө үед мотоциклыг хот дотор өргөн ашигладаг. Нийт Вьентьян хотод 814,470 тээврийн хэрэгсэл байгаагийн 565,882 нь мотоцикл, 163,249 нь суудлын автомашин, 32,063 ачааны машин албан ёсоор бүртгэгдсэн ажээ.

2016 оны байдлаар Вьентьян хотын олон улсын “Ватай” нисэх онгоцны буудлаас Вьетнам (Ханой), Камбож, Тайланд (Бангкок), Малайз (Куала Лумпур), Хятад (Куньмин), БНСУ (Сөүл) зэрэг орнуудтай шууд нислэгээр холбогдож байна. Мөн “Лао Эйрлайнс” нь Луангпрабанг, Саваннакет, Чампа зэрэг дотоодын нислэг үйлддэг байна.

Лаос нь одоогоор өөрийн төмөр замгүй тул Вьентьян хотыг Лаосын бусад хотуудтай байнгын цагийн хуваарьтай хот хоорондын автобус холбож байдаг. 2021 онд Хятадын Куньмин хотоос Вьентьян хүртэл хурдны галт тэрэг зорчих төмөр замыг Хятадын хөрөнгө оруулалтаар ашиглалтад өгөөд байна.

Зохиогдсон томоохон арга хэмжээнүүд[засварлах | кодоор засварлах]

2009 оны 12 дугаар сард Зүүн Өмнөд Азийн тоглолт болон 2012 онд АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалт, 2016 онд АСЕАН хийгээд Зүүн өмнөд Азийн дээд хэмжээний уулзалтыг Вьентьянд зохион байгуулсан байна.

Боловсрол[засварлах | кодоор засварлах]

Вьентьян хотод Лаосын Үндэсний Их сургууль байралдаг.

Үзмэрүүд[засварлах | кодоор засварлах]

Патусай /Ялалтын хаалга/, Лаосын Үндэсний музей, Тад Луанг- Их суврага, Тад Дам /Хар суврага/, Будда парк /Бурханы цэцэрлэг/, Түүх-армийн музей, Лаосын удирдагч Кейсон Фомвиханы музейн цогцолбор зэрэг юм.