Мальдив

Мале
Уур амьсгалын диаграмм
	Температур °C, Тунадас мм
	Эх сурвалж: WMO

Бүгд Найрамдах Мальдив Улс
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމްހޫރިއްޔާ (Дивехи)
*Dhivehi Raajjeyge Jumhooriyyaa*
Бүгд Найрамдах Мальдив Улс ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމްހޫރިއްޔާ (Дивехи); Dhivehi Raajjeyge Jumhooriyyaa; ;
	Далбаа Сүлд
	Уриа: الدولة المحلديبية (Араб); "Махал Дибиятын Улс"
	Төрийн дуулал: ޤައުމީ ސަލާމް; Qaumee Salaam; "Үндэсний Салют"
	Location of Maldives in the Indian Ocean
Нийслэл ба томоохон хот	Мале; 4°10′31″N 73°30′32″E / 4.17528°N 73.50889°E
Албан ёсны; болон үндэсний хэл	Дивехи
Нийтлэг хэл	Англи хэл
Угсаатны бүлгүүд (2019)	100% Мальдивчууд
Шашин	Суннит Ислам (албан ёсны)
Ард түмний нэршил	Мальдивчууд
Төр засаг	Нэгдмэл ерөнхийлөгчийн үндсэн хуульт бүгд найрамдах улс
• Ерөнхийлөгч	Ибрахим Мохаммед Солих
• Дэд Ерөнхийлөгч	Файсал Насеем
• Межлисийн дарга	Мохаммед Нашид
• Ерөнхий шүүгч	Ахмед Мутасим Аднан
Хууль тогтоох байгууллага	Ардын Межлис
Тусгаар тогтнол (Их Британиас)
• Тусгаар тогтнолоо тунхаглав	7 сарын 26, 1965 он
• Бүгд Найрамдах Улс болов	11 сарын 11, 1968 он
• Одоогийн үндсэн хууль	8 сарын 7, 2008 он
Газар нутаг
• Нийт	300 км2 (187)
Хүн ам
• 2022 тооллого	515,122
• Нягтаршил	1,102.5/км2 (8)
ДНБ (ХАЧП)	2023 тооцоо
• Нийт	▲ $14.5 тэрбум
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $36,358
ДНБ (нэрлэсэн)	2023 тооцоо
• Нийт	▲ $7 тэрбум
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $17,627
ОТББИ (2017)	▼ 31.3; дундаж
ХХИ (2021)	▲ 0.747; өндөр · 90
Мөнгөний нэгж	Мальдив руфия (MVR) ; Америк доллар (USD, Мальдивын амралтын арлуудад ашигладаг);
Цагийн бүс	UTC+5 (Мальдивын Цаг)
Огнооны формат	өө/сс/жжжж
Жолооны тал	зүүн
Утасны томьёо	+960
Домэйн нэр	.mv

Мальдивын Бүгд Найрамдах Улс буюу Мальдив нь Энэтхэгийн далайд орших арлын улс юм. Энэтхэг болон Шри Ланкагийн баруун өмнө талд оршино.

Нэр

Албан ёсны нэр нь ހިވެދި ގުޖޭއްރާ ޔާއްރިހޫމްޖު (дивехи хэл: латин үсэг рүү хөрвүүлбэл, Dhivehi Raajjeyge Jumhooriyyaa)

Англи хэлээрх албан ёсны нэр нь Republic of Maldives, товчоор Maldives.

Дивехи хэлээр Raajjeyge гэдэг нь "арал" гэсэн утгатай Raajje гэдэг үгэнд олон тооны -rah нөхцөл, харьяалахын тийн ялгалын -ge нөхцлийг залгаж бий болгосон үг юм. Jumhooriyyaa гэдэг нь "Бүгд Найрамдах Улс", Dhivehi гэдэг нь тус үндэстний өөрсдийгөө нэрлэдэг нэр бөгөөд "Арал дээр амьдардаг хүмүүс" гэсэн утгатай.

Англи хэлний Maldives гэдэг нь санскрит хэлээр "Арлуудын цоморлиг" гэсэн утгатай Malodheep (mAlA माला + dvIpAH द्वीपाः ) гэдэг үгнээс гаралтай гэж үздэг. Энэ нь Мальдивын шүрэн арлууд нь дээрээс харахад цагариг буюу цэцгийн цоморлиг мэт харагддагаас үүдэлтэй аж.

Түүх

6-р зууны үед Цейлон буюу өнөөгийн Шри Ланкагаас буддын шашинтнууд ирж суурьшсан гэж яригддаг.
12-р зууны дунд үед арабчууд ирж исламын шашныг дэлгэрүүлсэн.
1558 онд португалчууд Малег эзлэв. (-1573)
1645, Нидерландын ивээлийн улс болов. (-1796)
1887, Английн ивээлд багтав.
1959, өмнөд хэсэгт нь Бүгд Найрамдах Адван Ард Улс буюу Сувадивын Нэгдсэн Бүгд Найрамдах Улс тусгаар тогтнолоо зарлажээ. (-1963)
1965 оны 7 сарын 26-нд Султанаар удирдуулсан султанатыг тунхагласан боловч 1968 оны 11 сарын 11-нд бүх нийтийн санал асуулгаар бүгд найрамдах засаглалтай болов.
1978 оны 11 сарын 11-нд анхны ерөнхийлөгч Ибрахим Насирын бүрэн эрхийн хугацаа дуусч, Маумүүн Абдул Гаюүм ерөнхийлөгч болов.
1988 оны 11 сарын 3-нд дотоодын хөрөнгөтнүүдийн хөлсөлсөн PLOTE-гийн хөлсний цэргүүд төрийн эргэлт зохион байгуулсан бөгөөд мөн өдрийн орой Энэтхэгийн арми Мальдивт нэвтэрч, төрийн эргэлтийг даржээ. Тухайн үед Мальдив нь армигүй байв.
2004, удаан хугацаанд төр барьсан ерөнхийлөгч Гаюүмийг эсэргүүцсэн сөрөг хүчний жагсаал цуглаан гаарч, онцгой байдал зарласан.
2004 оны 12 сарын 26-нд Суматра арлын газар хөдлөлтөөс үүссэн цунамигаас болж 82 иргэн нь амь үрэгджээ.

Улс төр

Төрийн тэргүүн ерөнхийлөгч нь мөн засгийн газраа тэргүүлдэг (ерөнхий сайдын суудал нь 1975 оноос хойш эзгүй байгаа) Бүрэн эрхийн хугацаа нь 5 жил. Парламентаас нэр дэвшүүлж, ард түмний санал асуулгаар сонгогддог. Өмнөх сонгууль 2003 оны 10 сард болж, Маумүүн Абдул Гаюүм 6 дахь удаагаа сонгогдсон.

Парламент нь нэг танхим, 50 суудалтай бөгөөд Majlis гэж нэрлэгддэг. 50 суудлын 42-ыг нь 21 насанд хүрсэн иргэдийн сонгуулиар сонгож, үлдсэн 8-ыг нь ерөнхийлөгч томилдог байна. Бүрэн эрхийн хугацаа нь 5 жил. Эртнээс улс төрийн бүлэглэл гэсэн ойлголт байгаагүй учраас улс төрийн нам огт байдаггүй байсан ч Азид хамгийн урт хугацаанд үргэлжилж буй Гаюүмийн засаглалыг түлхэн унагаахын тулд 2003 оны 11 сарын 10-нд Мальдивын Ардчилсан Нам байгуулагджээ. Үүний эсрэг ерөнхийлөгч өөрийн дэмжигчдээс бүрдсэн Мальдивын Ардын Намыг байгуулсан байна. Түүний дараа Исламын Ардчилсан Нам болон Шударга Ёс Нам гэх мэт жижиг намууд байгуулагдаж, аажмаар олон намын систем рүү шилжиж байгаа гэж хэлж болно.

Засаг захиргааны нэгж

Нийслэл Мале болон 20 Атолл (atholhu)-д хуваагдана. Нийслэл Мале нь шүрэн арлуудын голд орших Мале арал болон Вилингири арал дээр оршино. Атолл гэдэг нь "шүрэн арал" гэсэн утга бүхий англи хэлний atoll гэдэг үгнээс гаралтай. Мальдивын арлуудын 26 шүрэн арлыг 20 нэгжид хуваасан байдаг.

Газарзүй

Шри Ланкагийн баруун өмнө талд Энэтхэгийн далайд байх 26 шүрэн арал болон 1,200 арлаас тогтдог бөгөөд тэдгээрийн 200 орчимд нь хүн амьдардаг. Халуун, чийглэг уур амьсгалтай.

Далайн түвшнээс дээших дундаж өндөр нь 2.4м тул дэлхийн дулаарлаас шалтгаалж далайн түвшин дээшлэх, мөн шүрэн арлын шүрнүүд хөгширч буйтай холбогдож, живэх аюулд нэрвэгдээд буй.

Өдгөө Малегийн олон улсын нисэх онгоцны буудал байрладаг Хулхуле арлын зүүн хойд талд хиймэл арал барьж буй.

Уур амьсгал

Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Мале

	1-р сар	2-р сар	3-р сар	4-р сар	5-р сар	6-р сар	7-р сар	8-р сар	9-р сар	10-р сар	11-р сар	12-р сар
Маx. Температур (°C)	30.3	30.7	31.4	31.6	31.2	30.6	30.5	30.4	30.2	30.2	30.1	30.1	Ø	30.6
Мин. Температур (°C)	25.7	25.9	26.4	26.8	26.3	26.0	25.8	25.5	25.3	25.4	25.2	25.4	Ø	25.8

Тунадас (мм)	114.2	38.1	73.9	122.5	218.9	167.3	149.9	175.5	199.0	194.2	231.1	216.8	Σ	1,901.4

Нартай цаг (h/d)	8	9	8	7	6	6	6	6	6	5	6	8	Ø	6.7

Бороотой өдөр (d)	6	3	5	9	15	13	12	13	15	15	13	12	Σ	131

Усны температур (°C)	27	27	28	29	29	28	28	27	27	28	28	27	Ø	27.8

Хур тунадас

Эх сурвалж: WMO

Эдийн засаг

Гол салбарууд нь загас агнуур болон аялал жуулчлал. Далайн эргийн наран шарлагын газар бүхий резорт арал л гэхэд 85-100 байдаг. 2001 оны 7 сард засгийн газраас "2020 визион" хэмээх, аж үйлдвэржилтийг дэмжих 20 жилийн төлөвлөгөөг баталжээ.

Газар тариалан

2005 оны байдлаар хөдөө аж ахуйн салбарт 27000 орчим хүн ажиллаж буй. Улсын газар нутгийн 43.3%-ийг газар тариаланд ашигладаг. Тариалдаг гол зүйлс нь газрын самар, гадил, төмс.

Загас агнуур

Загас агнуурын 5000 орчим хөлөг онгоцтой бөгөөд 2004 оны байдлаар 160 мянган тонн загас агнадаг.

Уул уурхай

Мальдивт ашигт малтмал байдаггүй.

Аж үйлдвэр

Улсын хэмжээнд цорын ганц үйлдвэр нь газрын самраас копра гаргаж авдаг үйлдвэх бөгөөд 2005 оны байдлаар копрагийн үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь 2295 тонн.

Аялал жуулчлал

Ерөнхийдөө нэг аралд нэг зочид буудал байдаг тул буух буудлаасаа хамаарч байрлах арлаа сонгох болно. Арал хооронд ихэвчлэн Дони гэж нэрлэгдэх модон завь ашиглагддаг. Мөн моторт завь зэргийг ашиглаж болно. Гадаадын иргэд тусгай зөвшөөрөл авахгүй бол аялал жуулчлалын бүс нутгаас бусад хэсэг рүү нэвтрэх хориотой.

2021 оны 11-р сард Монгол Улсаас анх удаа Мальдив улс руу шууд нислэгтэй аяллыг Круиз Тур Монголиа ХХК (Cruise Tour Mongolia) болон МИАТ ТӨХК нар хамтран зохион байгуулсан. Энэхүү аялал нь хоёр улсын аялал жуулчлалын салбарт шинэ нээлтийг авчирсан бөгөөд Монголын жуулчдын очих дуртай газруудын нэг болоод байгаа юм.

Хүн ам

Албан ёсны хэл нь дивехи хэл (мальдив хэл ч гэж нэрлэдэг). Мөн Английн колони байсан тул англи хэл өргөн хэрэглэгддэг.

Шашин

Исламын шашны Суннит урсгал нь төрийн шашин болно. Иргэд нь бараг бүгд муслим хүмүүс байдаг улс Мальдиваас гадна зөвхөн Оман л юм.

Мөн үзэх

Commons: Category:Maldives – Викимедиа дуу дүрсний сан

Гадаад холбоос

Мальдивын засгийн газрын албан ёсны сайт англи хэл

Эх сурвалж

↑ "President". The President's Office – Republic of Maldives. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 13 January 2021.
↑ "Vice President". The President's Office – Republic of Maldives. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 13 January 2021.
↑ "19th Parliament Speaker". People's Majlis. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 13 January 2021.
↑ "President appoints Chief Justice and Supreme Court Justice". presidency.gov.mv. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 8 December 2019.
↑ "Field Listing: Area". CIA World Factbook. CIA World Factbook. Эх хувилбараас архивласан: 16 September 2012. Татаж авсан: 27 January 2016.
↑ "Maldives Population Projections 2014–2054". statisticsmaldives.gov.mv. National Bureau of Statistics. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 24 May 2020.
↑ ^7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 "Report for Selected Countries and Subjects". IMF (англи хэлээр). Архивласан огноо 17 April 2023. Татаж авсан: 17 April 2023.
↑ "Gini Index coefficient". CIA World Factbook. Архивласан огноо 17 July 2021. Татаж авсан: 16 July 2021.
↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. September 8, 2022. Архивласан (PDF) огноо 8 September 2022. Татаж авсан: September 8, 2022.

[1] "President". The President's Office – Republic of Maldives. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 13 January 2021.

[2] "Vice President". The President's Office – Republic of Maldives. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 13 January 2021.

[3] "19th Parliament Speaker". People's Majlis. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 13 January 2021.

[4] "President appoints Chief Justice and Supreme Court Justice". presidency.gov.mv. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 8 December 2019.

[CIA_World_Factbook-5] "Field Listing: Area". CIA World Factbook. CIA World Factbook. Эх хувилбараас архивласан: 16 September 2012. Татаж авсан: 27 January 2016.

[Maldives_Population_Projections_2014-2054-6] "Maldives Population Projections 2014–2054". statisticsmaldives.gov.mv. National Bureau of Statistics. Архивласан огноо 14 January 2021. Татаж авсан: 24 May 2020.

[imf2-7] 7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 "Report for Selected Countries and Subjects". IMF (англи хэлээр). Архивласан огноо 17 April 2023. Татаж авсан: 17 April 2023.

[wb-gini-8] "Gini Index coefficient". CIA World Factbook. Архивласан огноо 17 July 2021. Татаж авсан: 16 July 2021.

[UNHDR-9] "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. September 8, 2022. Архивласан (PDF) огноо 8 September 2022. Татаж авсан: September 8, 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

ү х з Өмнөд Азийн бүс нутгийн хамтын ажиллагааны нийгэмлэг (ӨАБНХАН)
Гэрээ	Өмнөд Азийн Чөлөөлт Худалдааны Бүс
Дээд хэмжээний уулзалт	Дака 1985 Бангалор 1986 Катманду 1987 Исламабад 1988 Мале 1990 Коломбо 1991 Дака 1993 Шинэ Дели 1995 Мале 1997 Коломбо 1998 Катманду 2002 Исламабад 2004 Дака 2005 Шинэ Дели 2007 Коломбо 2008 Тхимпху 2010 Адду 2011 Катманду 2014 Исламабад 2016 (Цуцлагдсан)
Гишүүд	Афганистан Балба Бангладеш Бутан Мальдив Пакистан Шри Ланка Энэтхэг
Ажиглагчид	Австрали АНУ Европын Холбоо Иран Маврики Мьянмар Хятад Өмнөд Солонгос Япон
Зочид	Орос Өмнөд Африк
Мэргэшсэн агентлагууд	Нээлттэй болон зайн сургалтын ӨАБНХАН-ийн консорциум ӨАБНХАН-ийн баримт бичгийн төв Өмнөд Азийн хамтын ажиллагааны хүрээлэн буй орчны хөтөлбөр ӨАБНХАН-ийн зохиолч, уран зохиолын сан ӨАБНХАН-ийн худалдаа аж үйлдвэрийн танхим Өмнөд Азийн Нягтлан Бодогчдын Холбоо
Холбоотой нийтлэл	ӨАБНХАН-ийн ерөнхий нарийн бичгийн дарга ӨАБНХАН-ийн нарийн бичгийн даргын газар ӨАБНХАН-ийн хиймэл дагуул Өмнөд Азийн их сургууль Өмнөд Азийн наадам ӨАБНХАН-ийн утга зохиолын шагнал