Сомали

Холбооны Бүгд Найрамдах Сомали Улс
Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya (Сомали)
جمهورية الصومال الفيدرالية (Араб)
Jumhūriyah aṣ-Ṣūmāl al-Fīdirāliyah
Төрийн дуулал: Qolobaa Calankeed
علم أي امة
"Улс үндэстэн болгон өөрийн гэсэн тугтай"
  Хяналтад байгаа нутаг дэвсгэр
  Нэхэмжилсэн ч хяналтгүй нутаг дэвсгэр (Сомалиланд)
Нийслэл
ба томоохон хот
Могадишу
2°2′N 45°21′E / 2.033°N 45.350°E / 2.033; 45.350
Албан ёсны хэлСомали хэл, Араб хэл[1]
Угсаатны бүлгүүд
(2021)[1][2]
Шашин
Суннит Ислам (албан ёсны)[1]
Ард түмний нэршилСомаличууд[1]
Төр засагХолбооны ерөнхийлөгчийн үндсэн хуульт бүгд найрамдах улс
Хасан Шейх Махмуд
Хамза Абди Барре
Хууль тогтоох байгууллагаСомалийн Холбооны Парламент
Сенат
Ардын Танхим
Түүх
1887
1889
• Тусгаар тогтносон ба Сомалиланд Улстай холбоо байгуулав
7 сарын 1, 1960 он
9 сарын 20, 1960 он
8 сарын 1, 2012 он
Газар нутаг
• Нийт
637,657[1] км2 (43)
Хүн ам
• 2023 тооцоо
12,693,796[3] (78)
• Нягтаршил
27.2[4]/км2 (199)
ДНБ (ХАЧТ)2022 тооцоо
• Нийт
$20.641 тэрбум (155)
• Нэг хүнд ноогдох
$1,322[5] (222)
ДНБ (нэрлэсэн)2022 тооцоо
• Нийт
$7.62 тэрбум[6] (184)
• Нэг хүнд ноогдох
$544[7] (211)
ХХИ (2021) 0.361[a]
бага · 192
Мөнгөний нэгжСомали шиллинг (SOS)
Цагийн бүсUTC+3 (ЗАЦ)
Огнооны форматөө/сс/жжжж
Жолооны талбаруун
Утасны томьёо+252
Домэйн нэр.so

Сомали (Somalia) нь Африкийн дорнод үзүүрт орших улс. Жибути, Этиоп, Кени улсууд болон хиллэж, Энэтхэгийн далайтай хиллэнэ. 1991 онд гарсан иргэний дайны улмаас үндсэндээ нэгдсэн засгийн газаргүй байдал үргэлжилж буй бөгөөд өдгөө түр засгийн газар нь нийслэл Могадишуг хянаж байгаа боловч Сомалийн нутаг дэвсгэр дээр албан ёсны түр засгийн газарт захирагддаггүй хэд хэдэн бүс нутаг бий.

Улсын нэр[засварлах | кодоор засварлах]

Албан ёсны нэр нь Сомали хэлээр Soomaaliya. Араб хэлээр صومال, Аль Сумал.

Англи хэлээрх албан ёсны нэршил нь Somalia.

Түүх[засварлах | кодоор засварлах]

1991 оноос хойших түүхийг Сомалийн иргэний дайн өгүүллээс үзнэ үү.

Улс төр[засварлах | кодоор засварлах]

Баррегийн засаглалын ид үед социализмын далбаан дор цэргийн дэглэм тогтсон боловч сулран доройтсоор сүүлдээ "Могадишугийн захирагч" гэж нэрлэгдэх болсон ерөнхийлөгч 1992 онд улсаа аргагүйн эрхэнд орхин гарч, Нигери рүү дүрвэсэн юм. Тэр цагаас хойш үндсэндээ төв засгийн газаргүй байдал үргэлжилж буй.

Иргэний дайны гал дэгдсэн тус улсад орон нутгийн язгууртнууд тус тусдаа хяналт тогтоож, бие биетэйгээ тэмцэлдэж байв.

2000 онд албан ёсны түр засгийн газрыг Жибутигийн нийслэл Жибути хотод байгуулсан бөгөөд улмаар бүс нутгийн 7 орноос бүрдэх Засгийн газар хоорондын хөгжлийн байгууллага (IGDA)-ын зуучлалаар 2004 онд шинээр түр засгийн газар байгуулах тохиролцоонд хүрч, Кенийн нийслэл Найробид байгуулагдсан түр засгийн газарт өмнөх түр засгийн газрын эрх шилжсэн.

2006 оны 6 сард Исламын хэт даврагчдын зэвсэгт бүлэглэл Исламын нэгдсэн шүүх (UIC) нь нийслэл Могадишуг эзлэж, өмнөд хэсэгт хяналтаа тогтоосон. Исламын фундаменталист засаглалыг тогтоосон тус засаг нь албан ёсны түр засгийн газартай тулалдаж эхэлжээ.

НҮБ-ийн Аюулгүйн Зөвлөл 2006 оны 7 сарын 13-нд Энхийг сахиулах хүчнийг илгээх асуудлыг хэлэлцэж, мөн оны 12 сарын 6-нд уг асуудал шийдэгдсэн юм. Харин энхийг сахиулах хүчнийг ирэхээс урьтаж Этиопийн армийн дэмжлэгээр, түр засгийн газрын хүчин довтолгоонд орж нийслэл Могадишуд хяналтаа тогтоожээ. Ийнхүү Исламын нэгдсэн шүүхийн хүчнийг өмнө зүгт шахсаар, 2007 оны 1 сарын 1-нд тэдний сүүлчийн түшиц газрыг эзэлснээр түр засгийн газар нь өдгөө Сомалиландаас бусад, Сомалийн бүх нутгийг хянаж байна.

Засаг захиргааны нэгж[засварлах | кодоор засварлах]

Нийслэл Могадишу нь мөн Бенадир мужийн төв болдог.

Газар зүй[засварлах | кодоор засварлах]

Далайн эрэг хавийн хэсэг нь халуун, чийглэг уур амьсгалтай ч эх газрын хэсэг нь цөлийн уур амьсгалтай.

Эдийн засаг[засварлах | кодоор засварлах]

Иргэний дайны улмаас эдийн засаг нь бүрэн сүйрсэн. Дэлхийн хамгийн ядуу улсуудын нэг. Иргэдийн нэлээд хэсэг иргэний дайнаас дүрвэж, хөрш орнууд руу гарсан бөгөөд гадаадын тусламжаар гол зогоож буй.

Гол салбарууд: Гадил жимсний модонд төвлөрсөн газар тариалан, тэмээ, хонь, ямаа зэрэг мал аж ахуй.

Батлан хамгаалах[засварлах | кодоор засварлах]

Түр засгийн газрын арми нь 5,000 цэрэгтэй. 2002 оны улсын батлан хамгаалах салбарын төсөв нь 15,000 америк доллар. Мөн түр засгийн газарт захирагддаггүй зэвсэгт бүлэглэлүүд тус тусдаа армитай.

Хүн ам[засварлах | кодоор засварлах]

Албан ёсны хэл нь сомали хэл. Мөн араб хэлээр нэвтрэлцэх боломжтой.

Сомали үндэстэн ихэнх хувийг нь эзэлнэ. Сомали үндэстэн нь дотроо 6 том, 16 жижиг ястанд хуваагдана.

Төрийн шашин нь ислам. Иргэдийн нь 98% хувь нь Суннит урсгалыг баримталдаг.

Соёл[засварлах | кодоор засварлах]

Мөн үзэх[засварлах | кодоор засварлах]

 Commons: Soomaaliya – Викимедиа дуу дүрсний сан

Тэмдэглэл[засварлах | кодоор засварлах]

  1. НҮБ Сомалийн ХХИ-г тооцоолдоггүй. Энэ мэдээллийг Радбоудын их сургуулийн дэлхийн мэдээллийн лабораториос авав.[8]

Эх сурвалж[засварлах | кодоор засварлах]

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 "Somalia". The World Factbook (in англи). Central Intelligence Agency. 10 November 2021.
  2. Lewis, I. M. (1998). Peoples of the Horn of Africa: Somali, Afar, and Saho (in англи). Red Sea Press. ISBN 978-1-56902-104-0.
  3. "Somalia". The World Factbook (2024 ed.). АНУ-ын Тагнуулын төв газар. Retrieved 22 June 2023.
  4. "United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2022). World Population Prospects 2022, Online Edition". population.un.org. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved 16 July 2022.
  5. "GDP per capita, PPP (current international $) – Somalia | Data". data.worldbank.org. Retrieved 2022-04-26.
  6. "Somalia , 2021". worldbank.org. The World Bank. Retrieved 17 April 2023.
  7. "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. Retrieved 16 November 2019.
  8. "Subnational HDI – Somalia". Global Data Lab. Retrieved 11 May 2023.