Сомали

Холбооны Бүгд Найрамдах Сомали Улс Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya (сом.) جمهورية الصومال الفدرالية (араб.)
Сомалийн төрийн далбаа Сомалийн төрийн сүлд
Төрийн дуулал: Qolobaa Calankeed
Нийслэл	Могадишу
Албан ёсны хэл	Сомали хэл1
Төр засаг	Парламентын Холбооны Бүгд Найрамдах Улс парламентын систем
• Төрийн тэргүүн	Ерөнхийлөгч Мохамед Абдуллахи Мохамед
• Засгийн тэргүүн	Ерөнхий сайд Хассан Али Кайре
Байгуулагдсан
• Үйл	1960 оны 7 сарын 1 (өмнөд хэсэг нь Италиас) 1960 оны 6 саырн 26 (Сомалийн умард хэсэг нь Их Британиас). 1960 оны 7 сарын 1 Бүгд Найрамдах Сомали Улс Италийн итгэлцлийн нутаг дэвсгэр нь Британийн Сомалитай нэгдсэн 1969 оны 10 сарын 21 Бүгд Найрамдах Ардчилсан Сомали Улс 1991 оны 1-р сараасзадрал (Сомалийн шилжилтийн засгийн газрыг үзэх) 2012 оны 8 сарын 25 Холбооны Бүгд Найрамдах Сомали
Газар нутаг
• Нийт	637.6572 км2
Хүн ам
• Тооцоо	12,3 сая2 (2017)(*)
• Нягтаршил	19/км2
ДНБ (ХАЧТ)	тооцоо
• Нийт	Нийт (нэрлэсэн) Нийт (ХАЧХ) ДНБ/Хүн ам (нэрл.) ДНБ/Хүн ам (ХАЧХ)
ДНБ (нэрлэсэн)	тооцоо
• Нийт	2017 7.382 сая $ (145.) 18.659 сая $ (147.) 486 $ (183.) 1.229 $ (187.)* Нийт (нэрлэсэн) Нийт (ХАЧХ) ДНБ/Хүн ам (нэрл.) ДНБ/Хүн ам (ХАЧХ)
Мөнгөний нэгж	Сомали шиллинг (SOS)
Цагийн бүс	UTC+3
Утасны томьёо	+252
ISO 3166 код	SO, SOM, 706
Домэйн нэр	.so

Сомали (Somalia) нь Африкийн дорнод үзүүрт орших улс. Жибути, Этиоп, Кени улсууд болон хиллэж, Энэтхэгийн далайтай хиллэнэ. 1991 онд гарсан иргэний дайны улмаас үндсэндээ нэгдсэн засгийн газаргүй байдал үргэлжилж буй бөгөөд өдгөө түр засгийн газар нь нийслэл Могадишуг хянаж байгаа боловч Сомалийн нутаг дэвсгэр дээр албан ёсны түр засгийн газарт захирагддаггүй хэд хэдэн бүс нутаг бий.

Улсын нэр

Албан ёсны нэр нь Сомали хэлээр Soomaaliya. Араб хэлээр صومال, Аль Сумал.

Англи хэлээрх албан ёсны нэршил нь Somalia.

Түүх

• 1886 онд нутгийн умард хэсгийг Англи улс эзэмшилдээ оруулж, Английн Сомалиланд гэж нэрлэв.
• 1908 он хүртэл нутгийн өмнөд хэсгийг Итали улс эзэмшиж, Италийн Сомалиланд гэж нэрлэж байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Итали улс нэг хэсэг Английн Сомалиландыг эзэлсэн боловч буцааж алдсан.
• 1948 онд умард хэсгийг Английн ивээлийн нутаг гэж зарлав.
• 1950 онд өмнөд хэсэг нь Италийн хяналтанд орсон.
• 1960 оны 6 сарын 26-нд Английн ивээлийн бүс нутагт Сомалийн Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, 7 сарын 1-нд Италиас тусгаар тогтносон өмнөд хэсэг нь нэгдэв.
• 1969 оны 10 сард төрийн эргэлтээр хурандаа Мохамед Сиад Барре засгийн эрхийг авч, улсын нэрийг Бүгд Найрамдах Ардчилсан Сомали Улс болгож өөрчлөв.
• 1970 оны 10 сард социалист системд нэгдэн орж, Сомалийн Социалист Хувьсгалт Нам хэмээх нэг намын системд шилжив.
• 1980 оны 1 сард Ардын хурлаас Баррег ерөнхийлөгчөөр сонгов.

1991 оноос хойших түүхийг Сомалийн иргэний дайн өгүүллээс үзнэ үү.

Улс төр

Баррегийн засаглалын ид үед социализмын далбаан дор цэргийн дэглэм тогтсон боловч сулран доройтсоор сүүлдээ "Могадишугийн захирагч" гэж нэрлэгдэх болсон ерөнхийлөгч 1992 онд улсаа аргагүйн эрхэнд орхин гарч, Нигери рүү дүрвэсэн юм. Тэр цагаас хойш үндсэндээ төв засгийн газаргүй байдал үргэлжилж буй.

Иргэний дайны гал дэгдсэн тус улсад орон нутгийн язгууртнууд тус тусдаа хяналт тогтоож, бие биетэйгээ тэмцэлдэж байв.

2000 онд албан ёсны түр засгийн газрыг Жибутигийн нийслэл Жибути хотод байгуулсан бөгөөд улмаар бүс нутгийн 7 орноос бүрдэх Засгийн газар хоорондын хөгжлийн байгууллага (IGDA)-ын зуучлалаар 2004 онд шинээр түр засгийн газар байгуулах тохиролцоонд хүрч, Кенийн нийслэл Найробид байгуулагдсан түр засгийн газарт өмнөх түр засгийн газрын эрх шилжсэн.

2006 оны 6 сард Исламын хэт даврагчдын зэвсэгт бүлэглэл Исламын нэгдсэн шүүх (UIC) нь нийслэл Могадишуг эзлэж, өмнөд хэсэгт хяналтаа тогтоосон. Исламын фундаменталист засаглалыг тогтоосон тус засаг нь албан ёсны түр засгийн газартай тулалдаж эхэлжээ.

НҮБ-ийн Аюулгүйн Зөвлөл 2006 оны 7 сарын 13-нд Энхийг сахиулах хүчнийг илгээх асуудлыг хэлэлцэж, мөн оны 12 сарын 6-нд уг асуудал шийдэгдсэн юм. Харин энхийг сахиулах хүчнийг ирэхээс урьтаж Этиопийн армийн дэмжлэгээр, түр засгийн газрын хүчин довтолгоонд орж нийслэл Могадишуд хяналтаа тогтоожээ. Ийнхүү Исламын нэгдсэн шүүхийн хүчнийг өмнө зүгт шахсаар, 2007 оны 1 сарын 1-нд тэдний сүүлчийн түшиц газрыг эзэлснээр түр засгийн газар нь өдгөө Сомалиландаас бусад, Сомалийн бүх нутгийг хянаж байна.

Засаг захиргааны нэгж

Нийслэл Могадишу нь мөн Бенадир мужийн төв болдог.

Газар зүй

Далайн эрэг хавийн хэсэг нь халуун, чийглэг уур амьсгалтай ч эх газрын хэсэг нь цөлийн уур амьсгалтай.

Эдийн засаг

Иргэний дайны улмаас эдийн засаг нь бүрэн сүйрсэн. Дэлхийн хамгийн ядуу улсуудын нэг. Иргэдийн нэлээд хэсэг иргэний дайнаас дүрвэж, хөрш орнууд руу гарсан бөгөөд гадаадын тусламжаар гол зогоож буй.

Гол салбарууд: Гадил жимсний модонд төвлөрсөн газар тариалан, тэмээ, хонь, ямаа зэрэг мал аж ахуй.

Батлан хамгаалах

Түр засгийн газрын арми нь 5,000 цэрэгтэй. 2002 оны улсын батлан хамгаалах салбарын төсөв нь 15,000 америк доллар. Мөн түр засгийн газарт захирагддаггүй зэвсэгт бүлэглэлүүд тус тусдаа армитай.

Хүн ам

Албан ёсны хэл нь сомали хэл. Мөн араб хэлээр нэвтрэлцэх боломжтой.

Сомали үндэстэн ихэнх хувийг нь эзэлнэ. Сомали үндэстэн нь дотроо 6 том, 16 жижиг ястанд хуваагдана.

Төрийн шашин нь ислам. Иргэдийн нь 98% хувь нь Суннит урсгалыг баримталдаг.

Мөн үзэх

 Commons: Soomaaliya – Викимедиа дуу дүрсний сан

• Сомалиланд

Эх сурвалж

Арабын Барилдлагын гишүүн улсууд

Алжир Улс | Арабын Нэгдсэн Эмират Улс | Бахрейн Улс | Египет Улс | Жибути Улс | Ирак Улс | Йемен Улс | Йордан Улс | Катар Улс | Коморос Улс | Кувейт Улс | Ливан Улс | Ливи Улс | Мавритани Улс | Алжир Улс | Оман Улс | Палестин Улс | Саудын Араб Улс | Сомали Улс | Судан Улс | Сири Улс | Тунис Улс