Косово
Бүгд Найрамдах Косово Улс | |
|---|---|
| Төрийн дуулал: Himni i Republikës së Kosovës "Бүгд Найрамдах Косово Улсын төрийн дуулал" | |
 Европ дахь байршил | |
| Төлөв |
|
| Нийслэл ба томоохон хот | Приштинаa 42°40′N 21°10′E / 42.667°N 21.167°E |
| Албан ёсны хэл | |
| Орон нутгийн хэл | |
| Угсаатны бүлгүүд (2019)[3] |
|
| Шашин (2015)[4] | |
| Ард түмний нэршил |
|
| Төр засаг | Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс |
| Вьоса Османи | |
| Альбин Курти | |
| Глаук Коньюфка | |
| Хууль тогтоох байгууллага | Хурал |
| Байгуулагдсан | |
| 1877 | |
| 1913 | |
| 1 сарын 31, 1946 | |
| 7 сарын 2, 1990 | |
| 6 сарын 9, 1999 | |
| 6 сарын 10, 1999 | |
| 2 сарын 17, 2008 | |
| 9 сарын 10, 2012 | |
| 4 сарын 19, 2013 | |
| Газар нутаг | |
• Нийт | 10,887[5] км2 |
• Усны эзлэх талбай (%) | 1.0[6] |
| Хүн ам | |
• 2022 тооцоо |  1,761,985[7] (151) |
• Нягтаршил | 162/км2 |
| ДНБ (ХАЧП) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $27.66 тэрбум[8] (148) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $15,620[8] (100) |
| ДНБ (нэрлэсэн) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $9.99 тэрбум[8] (155) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $5,641[8] (104) |
| ОТББИ (2017) | 29.0[9] бага |
| ХХИ (2016) | ▲ 0.742[10] өндөр |
| Мөнгөний нэгж | Евро (€)b (EUR) |
| Цагийн бүс | UTC+1 (ТЕЦ) |
• Зуны цаг (ЗЦ) | UTC+2 (ТЕЗЦ) |
| Огнооны формат | өө.сс.жжжж |
| Жолооны тал | баруун |
| Утасны томьёо | +383 |
| ISO 3166 код | XK |
| Домэйн нэр | .xkc (санал болгосон) |
| |
Косово (алб. Kosova эсвэл Kosovë; серб. Косово), албан ёсоор Бүгд Найрамдах Косово Улс (алб. Republika e Kosovës; серб. Република Косово / Republika Kosovo ) нь Зүүн Өмнөд Европт, Балканы хойгт оршдог, хэсэгчлэн хүлээн зөвшөөрөгдсөн улс юм.[15][16][17] 2008 оны 2 сарын 17-нд Косово нь Серби улсаас тусгаар тогтнолоо тунхагласан.[18] Үүнээс хойш Косовог НҮБ-ын 98 гишүүн улс бүрэн эрхт улс гэж дипломат ёсоор хүлээн зөвшөөрсөн.
Косово нь Балканы төв хэсэгт байрладаг далайд гарцгүй улс бөгөөд 10,887 км2 газрыг эзэлдэг. Косово нь зүүн хойд талаасаа Серби, зүүн өмнөд хэсгээрээ Умард Македон, баруун өмнөд хэсгээрээ Албани, баруун талаараа Монтенегро улстай хиллэдэг. Косовогийн төв хэсгийн ихэнх хэсгийг Метохи, Косовогийн өргөн уудам тал эзэлдэг. Баруун өмнөд, зүүн өмнөд хэсэгт Проклетие ба Шар-Планина уулс тус тус оршдог. Нийслэл хот нь -Приштина.
Түүх
[засварлах | кодоор засварлах]Косовогийн нутаг дэвсгэр дээр үүссэн төв овог нь МЭӨ 4-р зуунд Дарданийн хаант улс гэгддэг бие даасан улс төрийг бий болгосон Дарданичууд байв. МЭӨ 168 онд уг газар нутгийг Ромчууд эзлэн авч, дараагийн мянган жил уг газрыг Византын эзэнт гүрэн удирдаж байсан бөгөөд МЭ 6-7-р зууны үеэс эхлэн Славянуудын довтолгооноос болж засаглал нь доройтсон. Үүний дараа хэдэн зууны туршид уг газар нутаг нь Византын болон Болгарын анхны эзэнт гүрний хооронд оршиж байсан. 13-р зууны үед Косово нь Сербийн дундад зууны үеийн улс төрийн цөм болсон бөгөөд 14-р зууны үеэс патриархын статустай болсон Сербийн Үнэн алдартны буюу Ортодокс сүмийн төв болсон.[19][20] 14-р зууны сүүлч, 15-р зууны эхэн үед Балканы хойгт Османы эзэнт гүрний тэлэлт эхэлж, Сербийн эзэнт гүрний уналтад хүргэсэн; 1389 оны Косовогийн тулалдаан нь Сербийн дундад зууны үеийн түүхийн хамгийн чухал мөчүүдийн нэг гэж тооцогддог. Османы эзэнт гүрэн нь уг газар нутгаар 20-р зуун хүртэл удирдсан.
19-р зууны сүүлчээр Косово нь Албанийн үндэсний сэргэлтийн төв болсон. Балканы дайнд ялагдсаныхаа дараа Османчууд Косовог Серби ба Монтенегрод өгөв. Серби ба Монтенегро нь Дэлхийн 1-р дайны дараа Югославт элссэн бөгөөд вант улсад Югославын нэгдмэл байдал тогтсоны дараа Дэлхийн 2-р дайны дараах Югославын үндсэн хуулиар Югославын бүрэлдэхүүнд багтсан Косово нь Югославын бүрэлдэхүүн Серби улсын "Косово ба Метохийн автономит муж" болсон. Косовогийн албани, сербүүдийн хоорондох хурцадмал байдал 20-р зууны туршид хурцдаж, 1998 ба 1999 оны Косовогийн дайн өрнөж, улмаар Югославын арми косовогоос гарч, Косово дахь НҮБ-ын түр захиргааны төлөөлөгчийн газар байгуулагдаж, 2008 онд тусгаар тогтнолоо зарлахад хүргэсэн. Серби нь Косовог тусгаар тогтносон улс гэж хүлээн зөвшөөрөөгүй "Косов-Метохийн автономит муж" гэж үзсээр байгаа боловч ч 2013 оны Брюсселийн гэрээний дагуу Косовогийн удирдлагыг хүлээн зөвшөөрсөн.
Косово нь дундаас дээш орлогын эдийн засагтай.[21] Косово нь сүүлийн 10 жилийн хугацаанд эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг мэдэрсэн бөгөөд 2007-2008 оны санхүүгийн хямралаас хойш эдийн засаг нь тогтвортой өсч байна. Косово нь Олон Улсын Валютын Сан, Дэлхийн банкны гишүүн бөгөөд Интерполд гишүүнээр элсэх, Исламын хамтын ажиллагааны байгууллагад ажиглагчын статус авах өргөдөл гаргажээ.
Этимологи
[засварлах | кодоор засварлах]
Өнөөдрийн нутаг дэвсгэртэй тохирч буй бүс нутгийг албани хэлээр Косова буюу Косове гэж нэрлэдэг. Косово гэсэн нэр томъёог түүхэн Косовогийн талбайн төв хэсэгт байрладаг зүүн хэсэгт ашигладаг бол баруун хэсгийг Метохија, албани хэлээр Dukagjini гэж нэрлэдэг.
Албаничууд Косовог Дардания гэж нэрлэдэг. Энэ нэр нь эртний Дарданигийн овог аймгаас гаралтай бөгөөд Прото-Албани хэлний Дарда гэдэг үгтэй холбоотой бөгөөд энэ нь "лийр" гэсэн утгатай юм. Гэсэн хэдий ч "Косова" нэр нь Албаны хүн амын дунд илүү өргөн хэрэглэгддэг хэвээр байна.
Түүх
[засварлах | кодоор засварлах]
Эрт үеийн түүх
[засварлах | кодоор засварлах]
Косово ба түүний эргэн тойрон дахь газар нутагт бараг 10,000 жилийн турш хүн оршин сууж байжээ. Неолитын үед Косовод Винча-Турдашын соёл оршдог байв. Хүрэл ба төмөр зэвсгийн үеийн булшнууд Метохияд олджээ.
Байгалийн тааламжтай байрлал, мөн байгалийн арвин нөөц нь амьдралд хамгийн тохиромжтой байсан нь Косово даяар олдсон олон зуун археологийн дурсгалуудаар нотлогдсон бөгөөд энэ нь түүний баялаг археологийн өв юм. Косово даяар хийсэн судалгаа, шинжилгээний үр дүнд археологийн боломж бүхий газруудын тоо нэмэгдсээр байгаа. Косовогийн нутаг дэвсгэр дээр баримтжуулсан хамгийн эртний ул мөр нь чулуун зэвсгийн үед хамаарагддаг.
Неолитын үеийн хүмүүс нь Косовогийн анхны оршин суугчид гэж тооцогддог. Энэ үеэс өнөөдрийг хүртэл Косовод хүн төрөлхтөн оршин тогтнож байсан. Гэтэл зарим археологийн дурсгалт газруудад олон давхаргат суурингууд нь олон зууны туршид үргэлжилсэн амьдралын хэв маягийг тодорхой илтгэдэг.
Энэ газрыг дараа нь МЭӨ 160-аад онд Ромын Эзэнт Гүрэн эзлэн авсан. МЭ 4-р зууны үеэс эхлэн энэ бүс нутаг «варваруудын» дайралтад өртсөн.
Долдугаар зууны уед энэ газарт славянчууд нүүж ирсэн.
Дундад зуун
[засварлах | кодоор засварлах]
Косовогийн 13-р зууны үеийн түүх тодорхой мэдэгдээгүй байна. Археологийн олдворууд нь Балканы нутаг дэвсгэрт славян хүн ам тогтвортой хөгжиж байсныг илтгэдэг. Бүс нутгийн тухай ойлголтыг Византийн түүхч гүнж Анна Комнена өгсөн бөгөөд "Сербүүд" энэ нутгийн "гол" оршин суугчид гэж үзсэн.
Сербийн ноёрхол
[засварлах | кодоор засварлах].png)
Сербийн эрх мэдлийн дээд цэгт 1346 онд Сербийн эзэнт гүрэн байгуулагджээ. 13, 14-р зууны үед Косово нь Сербийн Вант улсын улс төр, соёл, шашны төв болжээ. 13-р зууны сүүлээр Сербийн хамба лам нарын суудал Печь рүү шилжиж, захирагчид Призрен ба Скопье хоёрын хооронд төвлөрч байв. Энэ үед олон мянган христийн сүм хийд, феодал маягийн цайз, цайзууд баригдсан. Стефан Душан Призрен цайзыг эзэнт гүрний нийслэл болгосон. 14-р зууны сүүл ба 15-р зууны эхээр Приштинагийн ойролцоо оршдог Косовогийн зарим хэсэг нь Дукагжинигийн зарлигуудын нэг хэсэг байв, хожим нь бүх Албаны ноёдын эсрэг Османы эсрэг холбоо болгон байгуулжээ.
Косово дахь Дундад зууны үеийн дурсгалууд, Сербийн Ортодокс сүмүүд нь ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн юм.
Османчуудын ноёрхол
[засварлах | кодоор засварлах]1389 оны Косовогийн тулалдаанд Османы Эзэнт Гүрний арми нь Лазар Хребельжановичийнэвслийг ялав. Лазарын охин нь энхтайвныг бататгахын тулд султантай гэрлэжээ. 1459 он гэхэд Османчууд Сербийн шинэ нийслэл Смедерево хотыг эзлэн авч, Белград, Воеводинааг 16-р зууны хоёрдугаар улиралд хүртэл Унгарын захиргаанд шилжив.
-en.svg)
Косово нь 1455-1912 онуудад Османы эзэнт гүрний бүрэлдэхүүнд байсан, 1864 оноос тусдаа муж байв. Энэ үеэр Исламыг хүн амд танилцуулав. Косово муж нь өнөөгийн Косовогоос хамаагүй том газар нутагтай байсан; Энэ нь өнөөгийн Косовогийн бүх нутаг дэвсгэр, Сандзак мужийн хэсэг, өнөөгийн Шумэдиа, Баруун Серби, өнөөгийн хойд Албани, мөн баруун хойд Македонийн хэсгийг эзэлдэг байсан. Нийслэл хот нь Скопье байсан. 1881-1912 оны хооронд Косово мужид одоогийн Хойд Македонийн бусад бүс нутгууд, түүний дотор Штип, Куманово, Кратово зэрэг томоохон хот суурингууд багтдаг байсан. Тухайн үеийн Османы үеийн эх сурвалж дээр үндэслэн түүхчид Косовогийн баруун ба төв хэсэгт Албаничууд байсан гэдгийг баттай нотолгоо болгож байгаа. Эрдэмтэн Фридрих Ф. Анскомбын үзэж буйгаар Призрен, Вучитрин нар 17-р зууны эхээр серб хүн амгүй байжээ. Джаковаг 16-р зуунд Албаничууд үүсгэн байгуулсан. Төв Косово, түүнчлэн Призрен, Джакова, Хас муж зэрэг нь Османы цэргийн хүчнүүдийг хураамж, хөлсний цэргүүдээр тогтмол хангаж байв.
1690 онд Сербийн 3-р Патриарх Арсениже нь Косовогоос ирсэн олон мянган хүнийг хойд хэсэгт аваачив. Нишийн эргэн тойрон дахь зарим хэсгийг дүүргэхийн тулд Скопье болон бусад бүс нутгуудаас албаничууд нүүлгэн шилжүүлсэн боловч ийм үйл явдал Косовод болсон гэсэн баримт байхгүй байна. 1766 онд Османчууд Печийн Патриархыг халж, муслим бус ард түмэнд өндөр хэмжээний татвар ногдуулав.
Хэдийгээр анх туркуудыг эсэргүүцэж байсан боловч Албаничууд эцсийн дүнд Османчуудыг хүлээн авчээ. Энэ нь албаничуудын лалын шашинтай болгон хувиргахад түлхэц үзүүлэв. Энэ нь Османы эзэнт гүрний дунд Албаны тэргүүнүүдийн статус нь ихээхэн дээшилсэн юм. Үүнээс өмнө тэд орчин үеийн Албани улсын уулархаг нутагт амьдардаг овгууд байв. Удалгүй тэд хүнгүй болсон Косово ба баруун хойд Македонд тархан суурьшсан.
Албаничууд Османы засгийн газарт нэр хүндтэй албан тушаалуудыг олж авав. 19-р зуунд Балканы нутаг дэвсгэр дээр үндсэрхэг үзэл алдартай болж эхлэв. Албани үндэстний хөдөлгөөн Косово хотод төвлөрч байв. 1878 онд Призрений Лиг байгуулагдсан. Сербийн вант улс өмнө нь эзэнт гүрнийхээ өмнө байсан газрыг нэгтгэхийг хүсчээ.
Орчин үеийн Албани-Сербийн мөргөлдөөн нь 1877–1878 онд Албаничуудыг Серб улсаас хөөж зайлуулах болжээ. 1876–1878 оны Серби-Османы дайны үеэр болон 30,000-аас 70,000 орчим лалын шашинтнууд, ихэнхдээ Албаничууд Сербийн армид хөөгдөж Косово мужруу зугтав. Зууны төгсгөлд 1901 онд Косовогийн муж даяар Албани хүн ам Сербийн хүн амын эсрэг өргөн хэмжээний аллага үйлдсэн юм.
Югославын хаант улс
[засварлах | кодоор засварлах]- Османчууд 1912 онд Албаничуудын гарт ноцтой ялагдал хүлээж, Османчууд ихэнх газар нутгаа алдсан юм.
Османы армид албан ёсоор орсон Албаничууд энэ үед урваж, өөрсдийнхөө удмынхантай тулалдахаас татгалзав. 1912 оны 9-р сард Серб, Монтенегро, Болгар, Грекийн хүчнээс бүрдсэн Балканы хамтарсан хүчин нь Османчуудыг европын ихэнх газраас нь хөөн гаргасан. Османчууд Эхний Балканы дайнд ялагдсаны дараа 1913 оны Лондонгийн гэрээг Баруун Косовог Монтенегро хаант улсад, Зүүн Косово нь Сербийн хаант улсад шилжив.
Сербийн эрх баригчид Косовод Сербийн шинэ суурин бий болгохыг дэмжиж, албаничуудыг Сербийн нийгэмд нэгтгэхийг дэмжив. Олон тооны колончлогч серб гэр бүлүүд Косово руу нүүж, Албани, Сербийн хүн ам зүйн байдлыг тэнцвэржүүлэв.
1915–1916 оны өвөл, Дэлхийн 1-р дайны үеэр Косовог Болгар, Австро-Унгар улсууд эзэлсэн. 1918 онд Холбоотнуудын арми Төв гүрнүүдийн армийг Косовогоос шахан гаргав. Дэлхийн 1-р дайн дууссаны дараа Сербийн Вант улс 1918 оны 12-р сарын 1-нд Серб, Хорват, Словенийн Хант улс болон өөрчлөгдсөн.
1922 оны 4-р сарын 26-аас хойшхи засаглалын шинэ тогтолцоо нь Косово улсыг Косово, Рашка, Зета гэсэн гурван дүүрэгт хуваав. 1929 онд тус улс нь Югославын Хант улс болж өөрчлөгдсөн. 1912-1941 оны хооронд Белградын засгийн газар Сербийн Косовог колоничлох ажлыг хийж гүйцэтгэв.
Албаничууд болон бусад лалын шашинтнууд цагаачлахаас өөр аргагүй байдалд хүрсэн бөгөөд энэ нь 1919 онд Албанийн газар эзэмшигчдэд цохилт өгсөн. 1935, 1938 онд Югославын хаант улс, Турк улсын хооронд 240 мянган албаничуудыг Турк руу нүүлгэн шилжүүлэх тухай гэрээ байгуулагдсан бөгөөд энэ нь Дэлхийн 2-р дайн эхэлснээс болж дуусаагүй байв.
1941 онд Гитлерийн довтолгооны дараа Косовогийн ихэнх хэсгийг Италид шилжүүлсэн бөгөөд үлдсэн хэсгийг Герман, Болгар хяналтандаа байлгаж байжээ.
Коммуннист Югослав
[засварлах | кодоор засварлах]
Тус муж нь анх 1945 онд Косово-Метохийн Автономит бүс болжээ.
Югославын засгийн газар Косовогийн албаничуудад хатуу хэлмэгдүүлэх арга хэмжээ авчээ. 1956 онд Приштина хотод шүүх хурал болж, Косовогийн Албани коммунистуудийг Албани улсаас урвасан гэж буруутгаж, урт хугацааны шоронд хоригджээ.
Энэ үед Косово дахь исламыг хэлмэгдүүлж эхлэсэн. Албаничууд эдгээр нөхцлийг эсэргүүцэж, 1960-аад оны сүүлээр Косово дахь эрх баригчдын хийсэн арга хэмжээг колоничлол гэж буруутгаж, Косовог бүгд найрамдах улс болгохыг шаардаж эхлэсэн.
1966 онд Ранковичиа огцорсны дараа Югослав дахь төвлөрлийг сааруулах шинэчлэгчдийн асуудал, ялангуяа эрх мэдлийн төвлөрлийг сааруулж, Косово, Воеводинаад ихээхэн бие даасан байдал үүсгэж, Югославын мусульман үндэстнийг хүлээн зөвшөөрөв. Косовогийн албаничууд Приштинаагийн их сургуулийг Албани хэлний институт болгохыг уриалсан.
1974 оны үндсэн хуулийг баталсны дараа Косово дахь Албани хүмүүсийн асуудал нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор 1978 онд Призрен Лиг үүсгэн байгуулагдсаны 100 жилийн ойг өргөн хүрээнд тэмдэглэн өнгөрүүлэв. Албаничууд тэдний Югослав дахь "цөөнх" болох статус нь тэднийг Югославын "үндэстнүүд"-тэй харьцуулахад тэднийг хоёрдугаар зэргийн иргэд болгосон гэж мэдэрч, Косово нь бусад Югославын бүгд найрамдах улсуудтай зэрэгцэн бүрдүүлэгч бүгд найрамдах улс байхыг шаардаж байв. 1981 онд Албаничууд Косовогийн статусыг эсэргүүцсэн тул Югославын нутаг дэвсгэрийн батлан хамгаалах ангиуд Косово руу орж, хүчирхийлэлд өртөж, онц байдал зарлаж, эсэргүүцлийг таслан зогсоов. 1981 оны эсэргүүцлийн дараа Коммунист намд цэвэршилт гарч, албан ёсоор албаничуудад олгосон эрх нь цуцлагдаж, үүнд боловсролын тогтолцоонд Албани профессорууд болон Албани хэлний сурах бичгүүд олгогдсон байв.
Төрөлт маш өндөр байсан тул албаничуудын эзлэх хувь 75% -иас 90% хүртэл өсчээ. Эсрэгээрээ сербүүдийн тоо багасаж, нийт хүн амын 15% -аас 8% хүртэл буурч байсан тул олон сербууд Косовогоос эдийн засгийн хатуу уур амьсгалтай тулгарч. Хурцадмал байдалтай байсан ч "геноцид" болон төлөвлөсөн дарамт шахалт зэрэг хэргүүд Косовогийн бие даасан байдлыг цуцлах шалтаг болгон цуцлав. Жишээлбэл, 1986 онд Сербийн Ортодокс сүм нь Косовогийн сербүүдийг Албани 'геноцид' нэвтрүүлэгт хамруулж байсан гэсэн албан ёсны мэдэгдлийг нийтэлжээ.
Тэднийг цагдаагийн статистик нотолгоотой байсан ч тэд Сербийн хэвлэлд ихээхэн анхаарал татсан бөгөөд энэ нь үндэстний цаашдын асуудал, улмаар Косовогийн статусыг бүрэн хасахад хүргэсэн юм. 1981 оны 3-р сараас эхлэн Приштинаагийн их сургуулийн Косоварын Албани оюутнууд Косово нь Югославын дотор бүгд найрамдах улс болохыг хүсч, эсэргүүцлээ илэрхийлж, хүний эрхийг шаардаж байв. Энэхүү эсэргүүцлийг цагдаа, арми эрс эсэргүүцэж, олон эсэргүүцэгчид баривчлав. 1980-аад оны үед угсаатны хурцадмал байдал Югославын төрийн эрх баригчдын эсрэг байнга хүчтэй дайрч байсан бөгөөд энэ нь Косовогийн сербүүд болон бусад үндэстний бүлгүүдийн цагаачлал улам бүр нэмэгджээ. Югославын удирдлага үндэстний ялгаварлал, хүчирхийллээс хамгаалахыг хүссэн Косовогийн сербүүдийн эсэргүүцлийг дарах гэж оролдов.
Косовар хэл
[засварлах | кодоор засварлах]1948 онд Тито-Сталин хоёрын нөхөрлөл задарсны дараа Сталинч Албани, Югославын харилцаа ч тасарсан. Дэлхийн 2-р дайны дараа үндэстэн дамнасан үндэстнүүдийн холбоо болж өөрчлөгдсөн, Зөвлөлт хоорондын үндэстнүүдийн бодлогыг дуурайсан коммунист Югослав улсад хэлний бодлого туйлын чухал байв. Тухайлбал, 1944 онд Болгарын дайнд багтсан хуучин Вардар Бановинаг Болгар хэл, соёлоос салгахын тулд Македон хэлийг тунхаглав. Үүний нэгэн адил, дайны дараах Югославын Социалист Автономит Косово мужид Албани хэлний хэлийг Тоскийн эгц хэлээс тусгаарлаж, Гегийн Косовагийн аялгуунд үндэслэв. Үүний үр дүнд стандарт Косоварын хэл үүссэн. Гэсэн хэдий ч 1970-аад оны сүүлчээр Албани ба Югославийн хоорондох хэлхээ холбоо ойртсоны дараа Белград нь Албани улсын Тоск дээр суурилсан Албани хэлний стандартыг баталж, Гег үндэстний Косовар хэл дээр богино хугацаанд цэцэглэн хөгжсөн.
Югославийн задрал ба Косовогийн дайн
[засварлах | кодоор засварлах]
Косовод 1980-аад оны үед өөр өөр шашинтай үндэстэн хоорондын зөрчилдөөн улам бүр хурцдаж байв. 1989 онд Сербийн Ерөнхийлөгч Слободан Милошевич нь айлган сүрдүүлэх, улс төрийн арга хэргэлж Сербийн дотор Косовогийн онцгой автономит статусыг эрс бууруулж, Албани үндэстний ард түмний соёлын дарангуйллыг эхлүүлсэн гэж үздэг. Косовагийн албаничууд хүчирхийллийн бус салан тусгаарлах хөдөлгөөнд хариу өгч, өргөн тархсан иргэний эсэргүүцэх байдлыг ашиглаж, боловсрол, эмнэлгийн тусламж, татварын салбарт зэрэгцээ бүтэц бий болгосноор Косовогийн тусгаар тогтнолыг бий болгох эцсийн зорилго байжээ.
1990 оны 7-р сард Косовогийн Албаничууд Бүгд Найрамдах Косова Улс байгааг тунхаглаж, 1992 оны 9-р сард тусгаар тогтносон, бие даасан улс болохыг зарласан байна. 1992 оны 5-р сард зөвхөн Косовогийн Албаничууд оролцсон сонгуульд Ибрахим Ругова ерөнхийлөгчөөр сонгож Косово Бүгд Найрамдах улсыг албан ёсоор Тунхагалсан. 1990-ээд оны дунд үеэс Косовогийн Албани улсын хүн амын тоо тогтворгүй өсч байсан тул Боснийн дайныг зогсоосон 1995 оны 11-р сарын Дейтоны гэрээний хүрээнд Косовогийн статусыг шийдэж чадаагүй байна. 1996 он гэхэд Косово тусгаарлахыг эрэлхийлж байсан Косово чөлөөлөх арми, Албани улсын партизан бүлэглэл нь Руговагийн хүчирхийлэлгүй эсэргүүцлийн хөдөлгөөнийг ялан дийлж, дайралт хийжээ. Косово дахь Югославын арми, Сербийн цагдаа нар Косовогийн хооронд дайн болж байв. Югослав, Сербийн хүчнүүд Клаусын Албаничуудад олон тооны аллага үйлдсэн, тухайлбал КЛА-г үүсгэн байгуулагчдын нэг Адэм Яшери гэр бүлийнхээ хамт гэрийн хорионд байсан. Энэ аллагад нийт 58 Косовогийн Албаничууд алагджээ, тэдний дотор 18 эмэгтэй, 10 хүүхэд байшингууд руу минометууд буудуулж, мэргэн бууч нар зугтсан хүмүүсийг бууджээ. Энэхүү аллага нь бусад хүмүүсийн хамт олон Албани эрчүүдийг КЛА-д элсэхэд түлхэц болно.
1998 он гэхэд олон улсын дарамт шахалтад Югослав гал зогсоох гэрээнд гарын үсэг зурж, аюулгүй байдлынхаа хүчийг хэсэгчлэн татав. Америкийн Төрийн нарийн бичгийн орлогч Ричард Холбрукийн хэлэлцээрийн дагуу үйл явдлыг Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын ажиглагчид хянах ёстой байв. Гал зогсооход тэмцэл нь 1998 оны 12-р сард Рачакийн аллага өрнөж, мөргөлдөөнд олон улсын анхаарлыг татсан юм. Долоо хоногийн дотор олон талт олон улсын бага хурал зарлагдаж, 3-р сар гэхэд Камбовогийн бие даасан байдлыг сэргээж, НАТО-гийн энхийг сахиулах хүчнүүдийг байрлуулахыг уриалж, Рамбуиллеаны зөвшлийн гэгддэг гэрээний төслийг боловсруулав. Югославын төлөөлөгчид нэр томъёог хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзсэн бөгөөд уг гэрээний төсөлд гарын үсэг зурахаас татгалзсан байна. 1999 оны 3-р сарын 24-нөөс 6-р сарын 10-ны хооронд НАТО Милошевичийг Косовогоос цэргээ гаргахыг шаардаж хүчээр Югославыг бөмбөгдсөн байна. НАТО НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн бүх хөдөлгөөнд хандаж, түүний оролцоог хууль ёсны болгоход тусалсан.
.jpg)
Албани партизанууд ба Югославын хүчнүүдийн хооронд үргэлжилсэн цохилтод нэгдэж Косово дахь хүн амыг нүүлгэн шилжүүлэхэд хүрчээ.
Мөргөлдөөний үеэр ойролцоогоор нэг сая орчим албани үндэстнүүд Косовогоос хүчээр хөөгдсөн байна. 1999 онд НҮБ-ын олон улсын эрүүгийн шүүхийн прокурор Карла Дель Понте Югославт 11000 гаруй хүн нас барсан тухай мэдээлсэн. Зургадугаар сар гэхэд Милошевич Косово дахь гадаадын цэргийн хүчнийг татан гаргахыг зөвшөөрсөн байна. Косовогийн дайны үеэр 90 мянга гаруй серб болон бусад албан бус дүрвэгчид дайн дэгдсэн нутгаас зугтан дүрвсэн байна. Югославын арми цэргээс гарсан өдрүүдэд 80,000 серб болон бусад албан бус иргэдийг Косовогоос хөөгдсөн ба үлдсэн энгийн иргэд хүчирхийллийн золиос болсон юм. Косово ба бусад Югославын дайны дараа Серби Европ дахь хамгийн их дүрвэгчид, шилжин ирэгсэд болжээ.
1998 онд Албани улсын хяналтад байсан зарим тосгонд цэргүүд серб үндэстнүүдийг гэрээс нь хөөн гаргаж байжээ. Үлдсэн хүмүүсийн зарим нь бүртгэлээс хасагдаад байгаа бөгөөд хулгайлж, алуулсан гэж таамаглаж байгаа юм. 1998 оны 7-р сарын 22-ны өдөр НИТ нь Обилич хотын ойролцоох Белаевакийн уурхайг богино хугацаанд хяналтандаа авчээ. Тэр өдөр есөн сербийн ажилчдыг барьцаалсан бөгөөд сураггүй болсон хүмүүсийн олон улсын Улаан загалмайн хорооны жагсаалтад үлдсэн бөгөөд амь үрэгдсэн гэж таамаглаж байна. 1998 оны 8-р сард Клечка тосгонд 22 серб энгийн иргэн амь үрэгдсэн гэж цагдаагийнхан хүний цогцос, цогцсыг чандарлахад ашигладаг зуух олсон гэж мэдэгджээ. 1998 оны 9-р сард Сербийн цагдаа нар НЛА-г эзэлж, алсан гэж үзсэн 34 хүний цогцос, тэдгээрийн дотор зарим үндэстний албаничууд, Радонжич нуур гэж нэрлэгддэг Гложане ойролцоох Радонжиц нуурт цугларчээ.
1999 оны дайны үеэр болон Албани руу хилээр гарсан гурван зуун сербийн энгийн иргэн Буррел хотын ойролцоох "Шар байшин"-д алагдаж, хэд хэдэн эрхтнүүдээ хар зах дээр зарж борлуулахаар авч явжээ. Эдгээр нэхэмжлэлийг хамгийн түрүүнд эмнэлгийн хэрэгсэл, байшингийн доторх цусны ул мөрийг олж илрүүлсэн ICTY судалж үзсэн байна. Дараа нь НҮБ-д шалгагдаж, хэд хэдэн хоригдлуудын биеийг мөчилсөн байсан гэж мэдэгдсэн Их Британийн экс тулаанчдаас гэрчийн мэдүүлэг авсан. ICTY-ийн Ерөнхий прокурор Карла Дел Понте эдгээр гэмт хэргийг олон нийтэд дэлгэсэн нь ихээхэн хариу үйлдэл үзүүлэв. 2011 онд Францын хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл France24 нь 2003 онд бичигдсэн НҮБ-ын нууцлагдсан баримтыг гарч уг гэмт хэргийг баримтжуулсан болно.
Хуучин Югославын (ICTY) олон улсын эрүүгийн шүүх нь Косовогийн дайны үеэр үйлдсэн гэмт хэргүүдийг шүүхэд шилжүүлжээ. Югославын есөн албан тушаалтнууд, түүний дотор Милошевичийг хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг, дайны гэмт хэрэгт буруутгаж, 1999 оны 1-р сараас 6-р сарын хооронд хийсэн гэмт хэрэгт буруутгагдаж, шүүгдэгчдээс зургаа нь яллагдаж, нэг нь цагаатгагдсан, нэг нь шүүх хурал эхлэхээс өмнө нас баржээ. KLA-ийн зургаан гишүүнийг дайны дараахан гарсан ICTY-ээс хүн төрөлхтний эсрэг болон дайны гэмт хэрэгт буруутгаж байсан боловч зөвхөн нэг нь л ял авсан.
Дайны үеэр нийтдээ 10,317 энгийн иргэн амь үрэгдсэн бөгөөд үүний 8,676 нь албаничууд, 1,196 сербүүд, 445 бусад хүмүүс, үүнээс гадна 31218 зэвсэгт бүлэглэлийн гишүүд амь үрэгдсэн юм.
Дайны дараах үе
[засварлах | кодоор засварлах]
1999 оны 6-р сарын 10-ны өдөр НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөл НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн 1244-р тогтоолыг батлан, Косово нь НҮБ-ын шилжилтийн засаг захиргааны, НАТО-гийн удирддаг энхийг сахиулагч Косовогийн хүчин (KFOR)-д эрх мэдэл олгов. 1244-р тогтоолоор Косово Холбооны Бүгд Найрамдах Югославын Холбооны Бүгд Найрамдах Улсын бүрэлдэхүүнд автономит байдалтай байх бөгөөд Сербийн Бүгд Найрамдах Улсад хууль ёсоор амжилтанд хүрсэн Югославын нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг батлав.
Сербийн хүчин Косовог орхисон үед дүрэвсэн сербүүдийн тоог 65000-аас 250,000 хооронд хэлбэлзэж байна. Мөргөлдөөний дараах Косовогийн нийгэмд олон нийтийн соёлыг тараасан дайны үеэр Сербийн хүчирхийллийн өмнө хийж байсан хүчирхийллийнхээ төлөө хариу арга хэмжээ авахыг уриалав. Мөргөлдөөний дараа Сербийн соёлын дурсгалт газруудад өргөн дайралт эхэлсэн бөгөөд олон зуун мянган Косовогийн Албани дүрвэгчдийг гэрт нь буцаасан байна. 2004 онд Косовогийн ирээдүйн байдал, нийгэм, улс төрийн асуудал, үндсэрхэг үзлийн талаар удаан үргэлжилсэн хэлэлцээ Косовогийн үймээн самууныг дагуулав.
НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн 1244-р тогтоолд заасны дагуу Косовогийн эцсийн статусыг тодорхойлохын тулд олон улсын хэлэлцээ 2006 онд эхэлсэн. НҮБ-ын тусгай элч Мартти Ахтисаари тэргүүтэй НҮБ-ын дэмжлэгтэй яриа хэлэлцээ 2006 оны 2-р сараас эхэлсэн. Техникийн асуудлаар ахиц дэвшил гарсан ч гэсэн намууд нь статусын тухай асуултанд эсэргүүцэлтэй хэвээр байв.
2007 оны 2-р сард Ахтисаари нь Белград, Приштина мужийн удирдагчдад статус зохицуулалтын саналын төслийг хүргэв. НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн тогтоолын төслийг үндэс болгон мужийн "хараат бус тусгаар тогтнолыг" санал болгов. АНУ, Их Британи болон Аюулгүй байдлын зөвлөлийн бусад Европын гишүүд дэмжсэн тогтоолын төслийг Оросын зүгээс ийм тогтоол нь улсын тусгаар тогтнолын зарчимд ноцтой хохирол учруулах болно гэсэн болгоомжлолыг хангах үүднээс дөрвөн удаа танилцуулж дахин бичсэн байна.
НҮБ-ын Аюулгүй байдлын Зөвлөлд байнгын таван гишүүний нэг нь хориг тавьбал асуудал явдаггүй юм. Орос улс Белград, Косово Албани нарын хэнийг ч хүлээн зөвшөөрөөгүй аливаа тогтоолыг дэмжихгүй гэж мэдэгджээ. Ихэнх ажиглагчид ярилцлагын эхэнд бие даасан байдлыг хамгийн өндөр үр дүн гэж үзсэн боловч бусад нь түргэн яарч шийдэлд хүрэх нь буруу гэж үзжээ.
НҮБ-д олон долоо хоног хэлэлцүүлэг хийсний дараа АНУ, Их Британи болон Европын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн бусад гишүүд Оросын дэмжлэгийг авч чадаагүйн улмаас 2007 оны 7-р сарын 20-ны өдөр Ахтисаарийн саналыг дэмжсэн тогтоолын төслийг албан ёсоор "хаяв". 8-р сараас эхлэн Европын Холбооны, АНУ, Орос улсуудаас Белград хоёуланд нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн статусын үр дүнд хүрэх шинэ хүчин чармайлт гаргалаа. Косова Албанийн удирдагчид тусгаар тогтнолоо тунхаглахыг Сербийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль дуустал хойшлуулав (2008 оны 2-р сарын 4). ЕХ ба АНУ-ын улс төрчдийн нэлээд хэсэг Серби улсад үндсэрхэг үзэлтэн Томислав Николичийг дэмжих болно гэж айж байсан.
Түр зуурын Автономит засаглал
[засварлах | кодоор засварлах]
2001 оны 11-р сард Европ дахь Аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллага Косовогийн Ассемблейн анхны сонгуулийг удирдан зохион байгуулав. Энэ сонгуулийн дараа Косовогийн улс төрийн намууд бүхэл бүтэн нам эвсэл байгуулж, Ибрахим Руговаг Ерөнхийлөгчөөр, Баграм Рексепи Ерөнхий сайдаар сонгогдов. 2004 оны 10-р сард Косово даяар явагдсан сонгуулийн дараа ЛДК, ААК нь ПДК, Ора нарыг багтаагүй шинэ удирдлагын эвсэл байгуулсан. Энэхүү эвслийн гэрээний үр дүнд Рамуш Харадинаж (AAK) Ерөнхий сайд болов. Ибрахим Ругова Ерөнхийлөгчийн албан тушаалаа хэвээр хадгалав. PDK, Ora нар эвслийн гэрээг шүүмжилж байсан бөгөөд үүнээс хойш засгийн газрыг авлигын хэрэгт буруутгаж байсан.
Парламентын сонгууль 2007 оны 11-р сарын 17-нд явагдсан. Анхны дүн гарсны дараа 35 хувийн санал авахаар явсан Хашим Тачи Косовогийн Ардчилсан нам болох PDK-д ялалт байгуулж, тусгаар тогтнолоо зарлах санаатай байгаагаа мэдэгдэв. Тачи одоогийн ерөнхийлөгч Фатмир Сейдиугийн Ардчилсан Лигтэй эвсэл байгуулсан нь 22 хувийн саналтайгаар хоёрдугаарт бичигджээ. Сонгуулийн ирц ялангуяа бага байв. Серб цөөнхийн ихэнх гишүүд санал өгөхөөс татгалзжээ.
Тусгаар тогтнолоо тунхагласаны дараа
[засварлах | кодоор засварлах]
Косово 2008 оны 2-р сарын 17-нд Сербээс тусгаар тогтнолоо зарласан. 2020 оны 3-р сарын 2-ны байдлаар НҮБ-ын 112 улс Сербээс бусад бүх хөрш орнууд Косовог хүлээн зөвшөөрөв. Гэсэн хэдий ч сүүлд 15 улс Косово Бүгд Найрамдах улсыг хүлээн зөвшөөрлөө цуцлав. Тусгаар тогтнолоо тунхагласнаас хойш НҮБ-д ороогүй ч Олон улсын валютын сан, Дэлхийн банк зэрэг олон улсын байгууллагуудын гишүүн болсон.
Тусгаар тогтнолоо тунхаглахыг ихээхэн эсэргүүцэж байгаа Косовогийн Серб цөөнх хариуд нь Косово, Метохияагийн хамтын нийгэмлэгийг байгуулжээ. Чуулганыг Косовогийн Ерөнхийлөгч Фатмир Сейдиу буруушааж байсан бол UNMIK уг хурал нь ноцтой асуудал биш тул үйл ажиллагааны үүрэг гүйцэтгэхгүй гэж мэдэгджээ. 2008 оны 10-р сарын 8-ны өдөр НҮБ-ын Ерөнхий Ассемблей Сербийн санал болгосноор Олон улсын шүүхээс Косовогийн тусгаар тогтнолоо тунхагласан тухай хууль ёсны асуудлаар зөвлөлдөх дүгнэлт гаргахыг хүсчээ. Косово улсыг тусгаар тогтнолоо тунхаглах нь олон улсын эрх зүйн ерөнхий зарчмуудын аль алиныг нь зөрчөөгүй, нэг талын тунхаглал гаргахыг хориглодоггүй гэж үзэж, Косовог хүлээн зөвшөөрөх эсвэл хүлээн зөвшөөрөхгүй байх шийдвэрийг биелүүлэх үүрэг бүхий зөвлөмж бүхий дүгнэлтийг 2010 оны 7-р сарын 22-ны өдөр гаргасан. тусгаар тогтнолын тухай, олон улсын тусгай хууль тогтоомж, тухайлбал, НҮБ-ын 1244-р зүйл нь эцсийн төлөвийн явцыг тодорхойлж, үр дүнг Аюулгүй байдлын зөвлөлийн шийдвэрт тусгаагүй болно.
2013 оны 4-р сарын 19-ний өдөр хоёр улсын Засгийн газар хоорондын ойр дотно байдал нь Косово дахь серб цөөнхийг өөрийн цагдаагийн хүч, давж заалдах шатны шүүхээр байгуулахыг ЕХ-ны зуучлалаар тохиролцсон Брюсселийн тохиролцоонд хүрсний дараа болжээ. Гэрээг аль ч парламент баталж амжаагүй байна.
Улс төр
[засварлах | кодоор засварлах]
Засгийн газар
[засварлах | кодоор засварлах]
Косово бол олон намын тогтолцоотой парламентын засаглалтай, ардчилсан Бүгд найрамдах улс юм. Брюсселийн хэлэлцээр хүртэл Хойд Косово нь Сербийн байгууллагууд эсвэл Сербийн санхүүжүүлдэг зэрэгцээ байгууллагуудын мэдэлд байсан боловч Үндсэн хуулиас үүдэлтэй хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүхийн байгууллагуудаар зохицуулагддаг. Хууль тогтоох чиг үүргийг УИХ, сайд нар аль алинд нь бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хэрэгжүүлдэг. Засгийн газар нь гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг бөгөөд Засгийн газрын тэргүүн, Шадар сайд, янз бүрийн яамдын сайд нараас бүрддэг.
Шүүх засаглал нь Дээд шүүх ба харьяа шүүхүүд, Үндсэн хуулийн шүүх, хараат бус прокурорын байгууллагуудаас бүрдэнэ. Үндсэн хууль, хуулиар тодорхойлсон бие даасан олон байгууллагууд, мөн орон нутгийн засаг захиргаа байдаг. Энэ нь Косово бол "дэлхийн улс", шашны итгэл үнэмшлийн асуудалд төвийг сахисан улс болохыг тодорхой заажээ. Итгэл үнэмшил, ухамсар, шашин шүтэх эрх чөлөө нь шашны бие даасан байдлыг баталгаажуулж, хамгаалж байдаг. Бүх иргэд хуулийн өмнө тэгш эрхтэй бөгөөд хүйсийн тэгш байдлыг үндсэн хуулиар баталгаажуулдаг. Үндсэн хуулийн хүрээ нь сербүүдийн хувьд 120 гишүүнтэй чуулганаас доод тал нь арав, бусад цөөнхөд арав суудал өгөхөөс гадна Засгийн газарт байгаа сербүүд болон бусад цөөнхийн газруудад баталгаа гаргаж өгдөг.
Ерөнхийлөгч төрийн тэргүүнээр ажиллаж, таван жил тутамд сонгогддог ард түмний эв нэгдлийг төлөөлж, парламентыг бүх гишүүдийн гуравны хоёрын олонхын саналаар нууц санал хураалтаар төлөөлдөг. Төрийн тэргүүн үндсэндээ төлөөллийн үүрэг, эрх мэдэлтэй хөрөнгө оруулалт хийсэн. Ерөнхийлөгч хууль тогтоомжийн төслийг дахин хэлэлцүүлэхээр парламентад буцааж өгөх бүрэн эрхтэй бөгөөд гадаад харилцаа, тодорхой албан томилолтоор үүрэг гүйцэтгэдэг. Ерөнхий сайд парламентаас сонгогдсон Засгийн газрын тэргүүнээр ажилладаг. Сайд нарыг Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлж, дараа нь парламент баталдаг. Засгийн газрын тэргүүн нь нутаг дэвсгэрийн гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг.
Гадаад харилцаа ба цэргийн хүч
[засварлах | кодоор засварлах].jpg)
Косовогийн гадаад харилцааг Приштина хотод Гадаад харилцааны яамаар дамжуулан явуулдаг. 2021 оны байдлаар НҮБ-ын гишүүн 193 орны 108 нь Бүгд Найрамдах Косово улсыг хүлээн зөвшөөрөв. Европын холбооны хүрээнд 27 гишүүн 22-аас хүлээн зөвшөөрөгдсөн бөгөөд Европын ирээдүйг өргөжүүлэх боломжтой нэр дэвшигч болоод байна.
Косово нь Олон улсын валютын сан, Дэлхийн банк, Олон улсын зам ба тээврийн холбоо, Бүс нутгийн хамтын ажиллагааны зөвлөл, Европын хөгжлийн банк, Венецийн комисс, Европын хөгжлийн банк зэрэг олон улсын байгууллагуудын гишүүн юм. 2015 онд Косовогийн ЮНЕСКО-д гишүүнээр элсэх өргөдөл нь нэгдэх шаардлагатай байсан гуравны хоёрын гуравдахь саналаар буурчээ. Бараг 21 улс Косово дахь дипломат төлөөлөгчийн газар үүдээ барьсан. Косово нь 24 дипломат, 28 консулын төлөөлөгчийн газартай.
Албани улстай харилцаа онцгой тохиолдолд, хоёр улс ижил хэлээр ярьдаг гэж үздэг. Албани хэл бол Косовогийн албан ёсны хэл юм. Албани нь нийслэл Приштина хотод, Косово нь Тиранад Элчин сайдын яамтай. 1992 онд Албани бол Косовагийн Бүгд Найрамдах улсыг хүлээн зөвшөөрсөн цорын ганц улс байсан юм. Албани мөн 2008 оны 2-р сард Косово Бүгд Найрамдах Улсыг хүлээн зөвшөөрч байгаагаа албан ёсоор зарласан анхны улсуудын нэг байв.
Дэлхийн энх тайвны индекс 2015 онд 163 орноос 69-т Косово жагсчээ. Ерөнхийлөгч цэргийн ерөнхий командлагч цолыг эзэмшдэг. 18-аас дээш насны иргэд Косовогийн аюулгүй байдлын албанд алба хаах боломжтой. Хүчний гишүүдийг хүйс, үндэс угсаагаар нь ялгаварлан гадуурхахаас хамгаалдаг. Хойд Атлантын гэрээний байгууллага (НАТО) нь 2008 онд Косовогийн хүчний ба Косовогийн хамгаалах корпусыг удирдан Косовогийн аюулгүй байдлын хүчин байгуулах бэлтгэл ажлыг эхлүүлжээ. 2014 онд Ерөнхий сайд асан Хашим Тачи үндэсний засгийн газраас 2019 онд Батлан хамгаалах яам байгуулахаар шийдвэрлэж, НАТО-гийн гишүүн орнуудын бүх стандартад нийцсэн армийг Косованы зэвсэгт хүчин болгон албан ёсоор Косованы зэвсэгт хүчин болгон өөрчлөхөөр шийдвэрлэсэн гэж мэдэгдсэн. ирээдүйд холбоонд нэгдэх болно.
Хууль
[засварлах | кодоор засварлах]
Косовогийн шүүх систем нь иргэний болон эрүүгийн байнгын харьяаллын болон засаг захиргааны шүүх, хувь хүн ба төрийн захиргааны хооронд үүссэн маргааныг хянан шийдвэрлэх шүүхүүд хооронд хуваасан иргэний эрх зүйн тогтолцоо юм. Косовогийн Үндсэн хуульд зааснаар шүүх систем нь дээд шүүх байгууллага болох Үндсэн хуулийн шүүх, хараат бус прокурорын байгууллага болох Дээд шүүхээс бүрддэг. Энэ бүгдийг Приштина хотод байрладаг Шүүхийн зөвлөл удирддаг. Косовогийн цагдаа бол улсын хэмжээнд хууль сахиулах гол байгууллага юм. 2008 онд Косово тусгаар тогтносны дараа энэ хүч засгийн газрын агентлаг болжээ. Тус агентлаг нь эрүүгийн мөрдөн байцаах, эргүүлийн үйл ажиллагаа, замын цагдаа, хилийн хяналт зэрэг цагдаагийн бараг бүх ерөнхий үүргийг гүйцэтгэдэг.
Ахтисаарийн төлөвлөгөө нь Косово тусгаар тогтносныхоо дараа олон улсын хяналт шалгалтын хоёр хэлбэрийг, тухайлбал, Олон улсын иргэний алба, Төлөвлөлийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, хууль тогтоох болон гүйцэтгэх үйл ажиллагаанд өргөн хүрээний хориг тавих эрх мэдэл, Европыг хамарна. Косовогийн Цагдаагийн болон шүүхийн тогтолцоог хөгжүүлэх зорилгоор цагдаагийн болон иргэний нөөцийг нарийвчлан байршуулах нарийн төвөгтэй үүрэг гүйцэтгэдэг Косово дахь Хууль дүрэм журмын төлөөлөгчийн газар . Тусгаар тогтнолоо тунхаглаж, дараачийн Үндсэн хуулиар эдгээр байгууллагуудад Ахтисаарийн Төлөвлөгөөд заасан эрх мэдлийг олгосон. Төлөвлөгөөг НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөл санал өгөөгүй тул ICO-ийн Косово дахь эрх зүйн байдал нь де-факто байдал болон Косовогийн хууль тогтоомжоос хамааралтай байв; түүнийг Косовог хүлээн зөвшөөрсөн гол мужуудаас бүрдсэн Олон улсын Удирдах бүлэг (ISG) удирддаг байв. Үүнийг Серб эсвэл бусад хүлээн зөвшөөрдөггүй улсууд хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөөгүй. EULEX мөн анх Сербийг эсэргүүцэж байсан боловч түүний бүрэн эрх, эрх мэдлийг 2008 оны сүүлээр Серби, НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөл UNMIK тасралтгүй бүрэн эрхийнхээ хүрээнд, статусыг төвийг сахисан байдлаар, харин өөрийн үйл ажиллагааны бие даасан байдлаар хүлээн зөвшөөрсөн. ISG нь Косово нь Ахтисаарийн төлөвлөгөөний дагуу хүлээсэн үүргээ ихээхэн хэмжээгээр биелүүлж байгааг тогтоосны дараа ICO-ийн оршин тогтнол 2012 оны 9-р сарын 10-нд дуусгавар болсон. EULEX нь Косово ба олон улсын хуулийн дагуу оршин тогтнохоо үргэлжлүүлсээр байна; Косовогийн ерөнхийлөгч 2012 онд бүрэн эрхийнхээ хугацааг 2014 он хүртэл үргэлжлүүлэхийг албан ёсоор мэдэгдсэн.
Хүн амын цөөнх
[засварлах | кодоор засварлах]19-р зууны үед Балканы улсад үндсэрхэг үзэл үүссэнээс хойш Косоварын Албаничууд ба Косоварын Сербүүдийн хоорондын харилцаа дайсагнасаар ирсэн. Югославад коммунизмын үед угсаатны албан болон сербүүд хоорондоо ихээхэн эвлэрч байгаагүй бөгөөд Б.Титогийн үеийн социологийн судалгаагаар албанчууд болон сербүүд бие биенээ хөрш, найз нөхөд хэмээн хүлээн зөвшөөрдөггүй, цөөн хэдэн үндэстэн хоорондын гэрлэлт хийдэг байжээ. Албани, сербүүдийн хоорондын угсаатны зүй тогтол, хэвшмэл ойлголт, харилцан үл итгэх байдал хэдэн арван жилийн турш нийтлэг хэвээр байсаар ирсэн. Титогийн үе дэх хоёр бүлгийн хоорондын үл тэвчих байдал, салан тусгаарлах түвшинг социологчид Югославын Хорват, Сербийн нийгэмлэгийнхээс муу байна гэж мэдэгдсэн бөгөөд энэ нь хурцадмал байдал үүсгэж байсан боловч бие биентэйгээ илүү ойр харилцаатай байв.
Косовогийн Үндсэн хуулинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэдий ч Румын, Цыган, Египет бүлэглэлүүд орон сууц, боловсрол, эрүүл мэнд, ажил эрхлэлт, нийгмийн халамж зэрэгт ялгаварлан гадуурхагдах зэрэг олон бэрхшээлтэй тулгарсаар байна. Косовогийн эргэн тойрон дахь олон лагерь нь цөөнхийн бүлэглэл, хамт олноос гаралтай олон мянган Дотооддоо дүрвэсэн хүмүүсийг байрлуулж байна. Румынчуудын олонх нь мөргөлдөөний үеэр сербүүдтэй талцаж байсан, Албани улсын өмчийг их хэмжээгээр хулгайлах, устгах ажилд оролцсон гэж үздэг тул цөөнхийн эрх ашгийн төлөөх олон улсын бүлэглэл Румынчууд нутгийнхаа гаднах албаничуудын дайсагналтай тулгардаг гэж мэдэгджээ.
Газар зүй
[засварлах | кодоор засварлах]
Косово нь далайд гарцгүй бөгөөд Европын зүүн өмнөд хэсэгт байрлах Балкан хойгийн төвд байрладаг. Энэ нь нийт 10,887 км.кв газарт тодорхойлогддог.
Косовогийн хамгийн хойд цэг нь хойд өргөргийн 43° 14 '06 "Беллоберда; хамгийн өмнөд нь 41° 56' 40" хойд өргөрөгт Restelica; хамгийн баруун цэг нь зүүн уртрагийн 20° 3 '23 ", хамгийн зүүн цэг нь Дисивожка бол 21° 44' 21" зүүн уртраг юм. Хамгийн өндөр цэг нь Велика Рудока далайн түвшнээс 2,658 метр өндөр, хамгийн нам нь Цагаан цуу 297 метр юм.
Косовогийн хил хязгаарын ихэнх хэсэгт уулархаг, өндөр газар нутаг давамгайлдаг. Хамгийн тод ажиглагдсан топографийн шинж чанарууд бол Проклетиже ба Хар уулс юм. Албаны Альпийн нуруу, мөн ихэвчлэн Bjeshkët e Nemuna гэгддэг нь Динарийн Альпийн геологийн үргэлжлэл юм. Албани, Монтенегро улстай хил залгаа баруун хэсгээрээ уулстай. Зүүн өмнөд хэсэг нь Хойд Македонитай хиллэдэг голын эрэг юм. Уулын нуруунаас гадна Косовогийн нутаг дэвсгэр нь ихэнхдээ хоёр том хөндий, зүүн талаараа Косово, баруун талаараа Метохижа нам талаас бүрддэг.
Косовогийн усны нөөц харьцангуй бага. Косовогийн хамгийн урт голууд бол Цагаан Дрин, Өмнөд Морава, Ибар зэрэг орно. Ибарын цутгал болох Ситница бол Косовогийн нутаг дэвсгэрт бүрэн оршдог хамгийн том гол юм. Неродимка мөрөн нь Европ, Европын цорын ганц тохиолдол бөгөөд Хар тэнгис, Эгей тэнгис рүү урсдаг голын усыг усаар дүүргэдэг.
Биологийн олон янз байдал
[засварлах | кодоор засварлах]
Зүүн өмнөд Европт стратегийн хувьд байрладаг Косово нь Европ, Евразийн орнуудаас төрөл зүйл авдаг. Косово хотод ой мод өргөн тархсан бөгөөд бүс нутгийн дор хаяж 39% -ийг хамардаг. Нэмж дурдахад, энэ нь Балканын холимог ой, Палеарктикийн намхан өргөн, холимог ой бүхий газрын хуурай газар юм. Косовогийн биологийн олон янз байдал нь хоёр үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн, арван нэгэн байгалийн сан, нэг зуун гурван тусгай хамгаалалттай газарт хадгалагдан оршдог. Проклетиже үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн, Хар уулын байгалийн цогцолборт газар нь Косовогийн дотор ургамал, биологийн олон янз байдлын хамгийн чухал бүс нутаг юм.
Ургамал нь судасны ургамлын 1800 гаруй зүйлийг агуулдаг боловч бодит тоо нь 2500 зүйлээс илүү байна гэж тооцжээ. Олон талт байдал нь ургамал, ургамалжилтын олон янзын амьдрах орчныг бүрдүүлж буй геологи, гидрологийн цогц харилцан үйлчлэлийн үр дүн юм. Хэдийгээр Косово нь Балканы бүх гадаргуугийн ердөө 2.3 хувийг эзэлдэг боловч ургамлын хувьд Балканы ургамлын 25%, Европын ургамлын 18% орчим байдаг. Амьтны аймаг нь өргөн хүрээний зүйлээс бүрддэг. Баруун болон зүүн өмнөд уулархаг газар нь бор баавгай, линк, зэрлэг муур, чоно, үнэг, зэрлэг ямаа, бороохой, буга зэрэг хэд хэдэн ховор, нэн ховордсон зүйлийн амьдрах орчинг бүрдүүлж өгдөг. Нийт 255 зүйлийн шувуу бүртгэгдсэн бөгөөд алтан бүргэд, дорнын эзэнт бүргэд, бага хомхой махчин Косовогийн ууланд амьдардаг.
Цаг уур
[засварлах | кодоор засварлах]
Косовогийн ихэнх газар нь газар дундын тэнгис, уулын нөлөөнд тэсвэртэй уур амьсгалтай. Уур амьсгал нь баруун хэсэгт Адриатын тэнгис, өмнөд хэсэгт Эгей тэнгис, хойд хэсэгт нь Европ тивийн хуурай газрын нөлөөнд өртдөг.
Косовогийн хамгийн хүйтэн газар бол баруун болон зүүн өмнөд хэсэгт уулс, уулархаг уур амьсгалтай газар юм. Хамгийн дулаан газар нь Газар дундын тэнгисийн уур амьсгалтай, Албани улстай хиллэдэг ойролцоох өмнөд хэсэгт байдаг. Сарын дундаж температур 0°C (1-р сард) болон 22°C хооронд хэлбэлздэг (7-р сард). Жилийн дундаж хур тунадас жилд 600-10000 мм хооронд хэлбэлздэг бөгөөд жилийн туршид сайн тархдаг.
Зүүн хойд зүгт, Косовогийн хөндий ба Ибарын хөндийд жилд нийтдээ 600 миллиметр хур тунадас орж, илүү их хуурайшдаг, эх газрын масс ихээр нөлөөлдөг, өвөлдөө хүйтэн, маш халуун байдаг. Баруун өмнөд хэсэгт, Метохия хотын цаг уурын газар нутагт илүү дулаан байдаг, газар хөдлөлт илүү бага, өвлийн улиралд их хэмжээний цас орно. Баруун талаараа Проклетижийн уулархаг нутаг, өмнөд хэсэгт нь Хар уулс, хойд талаараа Копаоник уулархаг уур амьсгалтай, жилд хур тунадас ихтэй намрын улиралд богино, цэнгэг, хүйтэн байдаг. Косовогийн жилийн дундаж температур 9.5°C бөгөөд хамгийн дулаан сар бол 7-р сарын дундаж температур 19.2°C, хамгийн хүйтэн нь 1-р сард −1.3°C юм. Призрен ба Истокоос бусад 1-р сард цаг уурын бусад станцууд дундаж температурыг 0°C хэмд бүртгэв.
Хүн ам
[засварлах | кодоор засварлах].png)
Статистикийн агентлагийн тодорхойлсноор Косовогийн хүн ам 2011 онд ойролцоогоор 1,740,000 байна гэж тооцоолсон байна. Төрөх үеийн дундаж наслалт 76.7 жил; Эрэгтэйчүүдэд 74.1 жил, эмэгтэйчүүдэд 79.4 жил байна. Косово нь Балканы хамгийн их хүн амаараа 11-т, дэлхийд 149-т жагсдаг.
2005 онд Өөрийгөө удирдах засгийн газрын түр орлон гүйцэтгэгч байгууллагууд Косовогийн хүн амыг 1,9-2,2 сая хооронд гэж тооцоолсон. 2009 оны ТТГ-ын дэлхийн баримт бичгийн дагуу Косовогийн хүн ам 1,804,838 хүн байна. Угсаатны найрлага нь 88% Албани, 7% Сербүүд, 5% нь Босни, Румын, Турк, Цыган, Египет- Хорватын үндэстний бүлгүүд байсан гэж мэдэгджээ.
Албаничууд тоо нь тогтмол өсч байгаа нь 19-р зуунаас хойш Косовод дийлэнх хувийг эзэлж байсан байж болох ч уг бүс нутгийн түүхэн угсаатны бүрэлдэхүүн маргаантай байдаг. Косовогийн улс төрийн хил хязгаар нь Албани мужийн бүх мужид үнэмлэхүй олонхийг бүрдүүлж буй угсаатны хил заагтай бүрэн нийцдэггүй; жишээлбэл, Сербүүд Хойд Косово ба бусад хоёр хотын нутгийн ихэнх хэсгийг бүрдүүлдэг бол Косовогоос гадна Албани дийлэнх хэсэг бүхий том газар нутаг байдаг, тухайлбал өмнөд Югославын хөрш зэргэлдээ бүс нутаг: Хойд Македонийн баруун хойд хэсэг, Прешево хотод. Өмнөд Сербийн хөндий.
Косово дахь угсаатны албаничууд 2008 оны мэдээгээр жилд 1.3% байдаг бөгөөд Европ дахь хүн амын өсөлтийн хамгийн хурдацтай байна. 82 жилийн хугацаанд (1921-2003) Косовогийн хүн ам анхныхаа 460% хүртэл өсчээ. Албаничууд 1931 онд Косовогийн 500,000 хүн амын 60% -ийг бүрдүүлдэг байсан бол 1991 он гэхэд Косовогийн 2 сая хүн амын 81% -д хүрчээ. 20-р зууны хоёрдугаар хагаст Косово Албаничууд төрөлтийн түвшин сербүүдээс 3 дахин их байжээ. Үүнээс гадна Косовогийн 1999 оны өмнөх серб хүн амын ихэнх нь 1999 онд угсаатны цэвэршүүлэлтийн кампанит ажил явсны дараа Серби рүү нүүсэн байв. Косовогийн хотын захиргаа нь ихэвчлэн хөдөө орон нутаг бөгөөд зөвхөн найман хотын захиргаанаас 40,000 гаруй хүн амтай.
Косовогийн албан ёсны хэл нь Албани, Серб хэл бөгөөд хүрээлэнгүүд нь хоёулангийнх нь тэгш хэрэглээг хангах үүрэгтэй. Турк хэл, Босни, Румын нь хотын хэлний албан ёсны хэлний статусыг эзэмшдэг бол хэл шинжлэлийн нийгэмлэг нь хотын нийт хүн амын 5-аас доошгүй хувийг эзэлдэг.
Албани хэл нь нийт хүн амын 95% нь эхний хэлээр ярьдаг бол Босни, Серб хэл нь хүн амын 1.7% ба 1.6% тус тусын хэлээр ярьдаг. Хойд Косовогийн тооллогыг бойкот хийснээс болж Босни нь Албаниас хойш хоёр дахь том хэл болжээ. Серб нь үнэн хэрэгтээ Косовогийн хоёр дахь том хэл юм.
| Хүн амын тоогоороо томоохон хотууд (2015) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Приштина Призрен |
Ранк | Хот | Хүн ам | Ранк | Хот | Хүн ам |  Феризай Жякова |
| 1 | Приштина | 204,721 | 11 | Сува Река | 59,681 | ||
| 2 | Призрен | 186,986 | 12 | Ореховец | 58,908 | ||
| 3 | Феризай | 101,174 | 13 | Малышево | 57,301 | ||
| 4 | Печ | 97,890 | 14 | Липльян | 56,643 | ||
| 5 | Жякова | 94,543 | 15 | Скендерай | 51,746 | ||
| 6 | Подуево | 83,425 | 16 | Витине | 46,742 | ||
| 7 | Митровице | 80,623 | 17 | Дечан | 41,173 | ||
| 8 | Гжилан | 80,525 | 18 | Исток | 39,604 | ||
| 9 | Вучитрн | 64,578 | 19 | Клина | 39,208 | ||
| 10 | Глоговец | 60,175 | 20 | Косово тал | 37,048 | ||
Албани, Сербийн аль аль нь албан ёсны хэлтэй боловч хотын төрийн албан хаагчид зөвхөн тэдгээрийн аль нэгийг мэргэжлийн түвшинд ярихыг шаарддаг бөгөөд Косовогийн хэлний комиссар Славиша Младеновичийн хэлснээр 2015 оноос хойш ямар ч байгууллага нь бүх баримт бичгээ хоёуланд нь агуулаагүй болно. хэл. Хэл ашиглах тухай хууль нь Туркэд Призрен хотын захиргаанд албан ёсны хэлний статусыг өгдөг бөгөөд тэнд амьдардаг Туркийн нийгэмлэгийн хэмжээнээс үл хамаарна.
Шашин шүтлэг
[засварлах | кодоор засварлах]Итгэл үнэмшил, ухамсар, шашин шүтэх эрх чөлөөг Косовогийн үндсэн хуулинд тодорхой тусгасан болно. Косовогийн нийгэм нь маш нууцлаг бөгөөд Өмнөд Европт нэгдүгээрт, дэлхийд есдүгээрт, шашин шүтлэг, атеизмд тэсвэр тэвчээрийн хувьд адил тэгш байрлалд ордог.
2011 оны тооллогоор Косовогийн хүн амын 95.6% нь Лалын шашинтай, 3.7% нь Христэд итгэгчид, түүний дотор Ромын Католикчууд 2.2%, Дорнод Ортодокс 1.5% байсан гэж үздэг. Үлдсэн 0.3% нь шашин шүтлэггүй эсвэл өөр шашинтай, эсвэл зохих хариулт өгөөгүй гэж мэдээлсэн. Протестантууд засгийн газраас Косово дахь шашны бүлэглэл гэж хүлээн зөвшөөрөгдсөн ч тооллогод оролцоогүй.
Ислам бол Косовод хамгийн өргөн дэлгэрсэн шашин бөгөөд Дундад зууны үед Османчууд анх нэвтрүүлж байжээ. Өнөөдөр Косово нь Европ дахь мусульман шашинтнуудын хамгийн өндөр хувийг Турк улс эзэлдэг. Косовогийн Лалын шашинтнуудын дийлэнх нь угсаатны албанчууд, туркууд, славянууд, тэдгээрийн дотор Горани, Босниакууд байдаг.
Христийн шашин нь Косово дахь урт, тасралтгүй түүхтэй бөгөөд Ромын бүс нутагт дайрч байсан түүхтэй. Дундад зууны эхэн ба сүүлчээр Балкан хойг бүхэлдээ Ромчууд, дараа нь Византийн Эзэнт гүрнүүд христжүүлсэн байсан. Ромын Католик Сүмийг дагагчид бол дорнод Ортодокс сүмийг дагадаг үндэстний сербүүд байдаг албаничууд юм. 2008 онд Косовогийн протестант евангелийн сүмийн протестант пастор Артур Красничи 1985 оноос хойш "15,000 орчим" Косово Албаничууд протестантизмд шилжсэн гэж мэдэгджээ.
Косово дахь Албани Лалын болон Ромын Католик шашны бүлгүүдийн хоорондын харилцаа сайн гэж тооцогддог боловч эдгээр хоёр нийгэмлэг Сербийн Ортодокс нийгэмлэгтэй цөөн буюу огт холбоогүй байдаг. Ерөнхийдөө Косовогийн Албаничууд угсаагаа шашинаар нь биш шашинаар нь тодорхойлдог бол шашин нь Косовогийн Славуудын дунд өвөрмөц онцлог шинж чанарыг тусгасан байдаг.
Эдийн засаг
[засварлах | кодоор засварлах]
Косовогийн эдийн засаг бол шилжилтийн эдийн засаг юм. Энэ нь улс төрийн үймээн самууны үр дүнд, дараах Югославын дайн, Сербийн Косовогийн ажилчдыг халсан, тэр үед Сербид тавьсан олон улсын хориг арга хэмжээнүүдийг авчээ. Гадаадын тусламж буурсан хэдий ч тусгаар тогтнолоо тунхагласнаас хойш ДНБ нь өссөн байна. Энэ нь 2007-2008 оны санхүүгийн хямрал ба Европын дараагийн өрийн хямралтай холбоотой байсан. Нэмж хэлэхэд инфляцийн түвшин доогуур байсан. Эдийн засгийн ихэнх хөгжил худалдаа, жижиглэн худалдаа, барилгын салбарт өрнөсөн. Косово нь диаспора, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт, бусад хөрөнгийн урсгалаас ихээхэн хамааралтай байдаг.
Косовогийн худалдааны хамгийн том түншүүд бол Албани, Итали, Швейцарь, Хятад, Герман, Турк юм. Евро бол түүний албан ёсны валют юм. Косовогийн Засгийн газар Хорват, Босни ба Херцеговин, Албани, Хойд Македонтой чөлөөт худалдааны хэлэлцээрт гарын үсэг зурав. Косово бол CEFTA-ийн гишүүн бөгөөд UNMIK-тэй тохиролцсон бөгөөд Европын холбооны бусад орнуудтай чөлөөт худалдаа эрхэлдэг.
Хоёрдогч салбар нь ДНБ-ий 22.60 хувийг эзэлж, 2009 онд нийт 800,000 ажилчинтай байв. Энэхүү зогсонги байдлын хэд хэдэн шалтгаан бий. 1999 онд дараалсан ажил мэргэжил, улс төрийн үймээн самуун, дайн хүртэл. Цахилгаан эрчим хүчний салбарыг хөгжлийн хамгийн их боломжит салбаруудын нэг гэж үздэг. Косово нь хар тугалга, цайр, мөнгө, никель, кобальт, зэс, төмөр, боксит зэрэг томоохон нөөцтэй. Тус улс дэлхийн хамгийн том лигнитийн нөөцөөр 5-рт, Европт 3-р байрт ордог. Уурхай, ашигт малтмалын газар, Дэлхийн банк Косово улсад 2005 онд 13.5 тэрбум еврогийн ашигт малтмал олборлосон гэж тооцоолжээ.
Анхан шатны салбар нь жижиг, дунд хэмжээний гэр бүлийн эзэмшлийн тараасан нэгжид суурилдаг. Улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 53% нь хөдөө аж ахуйн газар, 41% нь ой, ойн аж ахуй, 6% нь бусад хүмүүс байдаг. Тариалангийн газрыг ихэвчлэн эрдэнэ шиш, буудай, бэлчээр, нуга, усан үзмийн талбайд ашигладаг. Энэ нь ой аж ахуйн салбарыг оруулаад ДНБ-ий бараг 35% -д хувь нэмэр оруулдаг. Дарсыг түүхэндээ Косовод үйлдвэрлэж байжээ. Дарсны үйлдвэрлэл амжилттай явагдаж, дайны дараа хөгжиж байв. Косовогийн дарсны үйлдвэрлэлийн гол зүрх нь олон сая литр дарс үйлдвэрлэдэг Ораховак хотод байдаг. Дарсны үйлдвэрлэлийн "алдартнуудын өдрүүдэд" усан үзэм 9000 га талбайд усан үзмийн тариалангийн талбайгаас ургуулж, хувийн болон нийтийн өмчлөлд хувааж Косовогийн баруун өмнөд, баруун хэсэгт тархжээ. Төрийн өмчит дарс үйлдвэрлэх дөрвөн байгууламж нь "дарсны үйлдвэрүүд" шиг төдийлөн байсангүй. Зөвхөн усан үзмийн талбайн 36 орчим хувийг эзэмшдэг Rahovec байгууламж нь жилд 50 орчим сая литр хүчин чадалтай байв. Дарсны үйлдвэрлэлийн дийлэнх хувийг экспортод гаргах зорилготой байв. 1989 онд оргил үедээ Раховец байгууламжаас экспорт 40 сая литр байсан бөгөөд гол төлөв Германы зах зээлд тараагдсан байв.
Аялал жуулчлал
[засварлах | кодоор засварлах]
Косовогийн байгалийн үнэ цэнэ нь аялал жуулчлалын чанарын нөөцийг илэрхийлдэг. Косовогийн аялал жуулчлалын боломжийн талаархи тайлбар нь Зүүн өмнөд Европын Балкан хойгийн төв хэсэгт байрладаг газарзүйн байршилтай нягт холбоотой юм. Косово нь Төв ба Өмнөд Европ, Адриатын тэнгис ба Хар тэнгисийн хоорондох холбоосын үүргийг гүйцэтгэдэг. Косовогийн баруун ба зүүн өмнөд уулархаг нутаг нь өвлийн аялал жуулчлалын маш том боломжуудтай. Цанаар гулгах нь Браровицагийн өвлийн амралтын газарт, Хар уулын дунд явагддаг.
Косово нь ерөнхийдөө өндөр уул, нуур, хавцал, эгц хадны формаци, гол зэрэг янз бүрийн топографийн шинж чанараараа баялаг юм. Приштина нисэх онгоцны буудал (60 км), Скопье олон улсын нисэх онгоцны буудал (70 км)-тэй ойрхон Брезовицка цанын бааз нь олон улсын жуулчдын очих боломжтой газар юм. Бусад томоохон үзэсгэлэнт газрууд нь нийслэл Приштина, Призрен, Печ, Гжакова зэрэг түүхэн хотууд төдийгүй Феризаж, Гжилан зэрэг орно.
Нью-Йорк Таймс сонин Косовог 2011 онд зочлох 41 газрын жагсаалтад оруулсан байна.
Тээвэр
[засварлах | кодоор засварлах]
Одоогийн байдлаар Косовод хоёр гол хурдны зам байдаг: R7 нь Косовогыг Албани улстай холбосон. Элиз Хан дахь Македонийн хилтэй Пристинатай холбосон R6. Шинэ R7.1 авто замын барилгын ажил 2017 онд эхэлсэн.
R7 хурдны зам Косовог Албани улсын Адриатын эрэг дагуу Дурресттэй холбодог. Приштинагаас Мердаре хүртэлх Европын маршрутын E80 үлдсэн хэсэг нь хийгдэж дуусмагц Сербийн Нишийн ойролцоох Европын чиглэлийн X (E75) хурдны замаар одоогийн Европын маршрут E80 хурдны замаар Косовог холбоно. R6 авто замын ажил одоо хийгдэж байна. E65-ийн нэг хэсгийг бүрдүүлж, энэ нь тус бүс нутагт баригдсан хоёр дахь авто зам бөгөөд энэ нь нийслэл Пристинаг Хойд Македоны хилтэй Элез Хантай холбосон бөгөөд Скопье хотоос 20 км зайтай оршдог. Автозамын барилгын ажил 2014 онд эхэлсэн бөгөөд 2018 онд дуусах гэж байна.
Косово улс нь Гжакова нисэх онгоцны буудал, Приштина олон улсын нисэх онгоцны буудалтай. Гжакова нисэх онгоцны буудлыг Косовогийн дайны дараа Косовогийн хүчнийхэн (KFOR) барьсан бөгөөд хөдөө аж ахуйн зориулалтаар ашиглаж байсан одоо ашиглаж байгаа нисэх онгоцны буудлын хажууд баригдсан бөгөөд голдуу цэргийн болон хүмүүнлэгийн нислэгт ашиглагджээ. Орон нутгийн болон үндэсний засгийн газар Гжакова нисэх онгоцны буудлыг иргэний болон худалдааны нисэх онгоцны буудал болгох зорилгоор төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд ашиглахаар санал болгохоор төлөвлөж байна. Приштина олон улсын нисэх онгоцны буудал нь Приштина хотоос баруун өмнө зүгт байрладаг. Энэ бол Косовогийн олон улсын нисэх онгоцны буудал, Косово руу нисэх онгоцны зорчигчдын цорын ганц нэвтрэх боомт юм.
Дэд бүтэц
[засварлах | кодоор засварлах]Эрүүл мэнд
[засварлах | кодоор засварлах]Урьд нь Косовогийн орчин үеийн эрүүл мэндийн тогтолцоог хөгжүүлэх боломж хязгаарлагдмал байв. 1990 оны ДНБ бага байсан нь байдлыг улам дордуулав. Гэсэн хэдий ч Приштина Их Сургуульд Анагаах ухааны факультет байгуулагдсан нь эрүүл мэндийн салбарт мэдэгдэхүйц хөгжлийг тэмдэглэжээ. Үүнийг дагаад янз бүрийн эрүүл мэндийн эмнэлгүүдийг ажиллуулж мэргэжлийн ур чадварыг дээшлүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлсэн.
Эдүгээ нөхцөл байдал өөрчлөгдөж, Косовогийн эрүүл мэндийн тогтолцоог анхан шатны, хоёрдогч болон дээд түвшний эрүүл мэндийн гурван салбар болгон зохион байгуулав. Приштина дахь эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийг арван гурван өрхийн анагаах ухааны төв, арван таван түргэн тусламжийн эмнэлэгт зохион байгуулдаг. Хоёрдогч эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг бүсийн долоон эмнэлэгт төвлөрсөн байдлаар хийдэг. Приштина ямар ч бүсийн эмнэлэг байдаггүй бөгөөд Косовогийн Их сургуулийн клиникийн төвийг эрүүл мэндийн үйлчилгээнд ашигладаг. Косовогийн Их Сургуулийн Клиникийн төв нь 642 эмч ажилладаг арван хоёр эмнэлэгт эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг. Бага түвшинд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх байруудад хүрч чадахгүй байгаа хэд хэдэн эмзэг бүлгийн хүмүүст гэрийн үйлчилгээ үзүүлдэг. Косовогийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ нь одоо өвчтөний аюулгүй байдал, чанарын хяналт, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд чиглэгдэж байна.
Боловсрол
[засварлах | кодоор засварлах]
Бага, дунд, дээд боловсролыг Боловсролын яам хариуцдаг. Боловсрол нь үндсэн болон дунд боловсрол, дээд боловсрол гэсэн хоёр үндсэн үе шаттайгаар явагддаг.
Бага, дунд боловсролыг дөрвөн үе шатанд хуваадаг: сургуулийн өмнөх боловсрол, бага, дунд боловсрол, дээд боловсрол, тусгай боловсрол. Сургуулийн өмнөх боловсрол нь нэгээс таван насны хүүхдүүдэд зориулагдсан болно. Бага, дунд боловсрол нь хүн бүрт заавал байх ёстой. Үүнийг спорт заал, мэргэжлийн сургуулиуд олгодог бөгөөд Албани, Серб, Босни, Турк, Хорват хэлээр хичээллэдэг Косово дахь хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөөнхүүдийн хэлээр үзэх боломжтой. Эхний үе шат (бага боловсрол) нь нэгээс тав хүртэлх анги, хоёрдугаар үе шат (бага дунд боловсрол) нь зургаагаас ес хүртэлх ангиудад багтдаг. Гурав дахь үе шат (дээд боловсрол) нь ерөнхий боловсролоос гадна мэргэжлийн өөр боловсролоос бүрддэг. Энэ нь дөрвөн жил үргэлжилнэ. Гэсэн хэдий ч сурагчдад их, дээд сургуульд суралцах өргөдөл гаргах боломжийг санал болгодог. Боловсролын яамны мэдээлснээр ерөнхий боловсрол эзэмших боломжгүй хүүхдүүд тусгай боловсрол (тавдугаар үе шат) авах боломжтой байна.
Дээд боловсролыг их дээд сургууль болон бусад дээд боловсролын байгууллагуудад авах боломжтой. Эдгээр боловсролын байгууллагууд бакалавр, магистр, докторын зэрэгт суралцах боломжийг олгодог. Оюутнууд бүрэн цагийн болон хэсэгчилсэн хичээлийг сонгох боломжтой.
Соёл урлаг
[засварлах | кодоор засварлах]
Хоол
[засварлах | кодоор засварлах]
Косово хоол нь олонхи хүн амын албан ёсны гарал үүсэлтэй албани, серб гаралтай байдаг. Албани, Осман, Румын, Славян соёлын уулзвар дээр байрладаг Косово нь хоол хийх уламжлал, арга барилаа хадгалан, өөрсдийн хоолоо баяжуулжээ.
Зул сарын баяр, Христийн амилалтын баярын болон Улаан өндөгний баяр, Рамадан зэрэг шашны баяраар хоол хүнс нь Косовогийн ард иргэдийн нийгмийн амьдралд чухал бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Баярын өдрүүдэд Баклава, Локум, Халва нарыг үндэстэн ястан, соёлын төрлөөс үл хамааран Косово, Балканы хооронд бараг бүх айлд бэлддэг уламжлалтай.
Магадгүй Косованы хоолны хамгийн алдартай, уламжлалт жишээ бол Флиа, Пит зэрэг олон төрлийн хүнсний ногоо, жимсний хадгалалт, зөгийн бал, тараг зэрэг хоолоор үйлчилдэг. Флиа нь олон давхаргат крпээс бүрддэг.
Косовогийн хоолны хоолонд давс, улаан, хар чинжүү, ургамал зэрэг олон төрлийн шинэхэн жимс, ногоо, өвс ногоо ордог. [241] , шашин шүтлэгтэй холбоотойгоор шашны хувьд уламжлалт мах гэж тооцогддог үхрийн мах, кебаб.
Албани маягийн уулын цай эсвэл Орос, Турк маягийн хар цай зэрэг цай нь Косово даяар өргөн хэрэглэгддэг ундаа бөгөөд ялангуяа кафе, ресторан эсвэл гэртээ үйлчилдэг. Косово кофены соёл нь орчин үеийн нийгмийн томоохон хэсэг юм.
Спорт
[засварлах | кодоор засварлах].JPG)
Спорт бол Косовогийн нийгэм, соёлын чухал бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Косовогийн хамгийн алдартай спорт бол хөл бөмбөг, сагсан бөмбөг, жүдо, бокс, гар бөмбөг, гар бөмбөг юм. Косовогийн олимпын хороо 2014 онд Олон улсын олимпын хорооны бүрэн эрхт гишүүн болжээ. Энэ нь 2015 онд Азербайжанд болсон Европын наадамд, 2019 онд Минск хотод болох Европын наадамд, 2016 онд Бразилийн зуны олимпод оролцсон юм.
Косово дахь хамгийн алдартай спорт бол хөлбөмбөг юм. 1922 онд КФ Веллазними, ФК Приштина зэрэг Косовогийн анхны клубууд байгуулагджээ. Хүйтэн дайны эрин үед 1945 оноос 1991 он хүртэл хуучин Югослав улсад хөлбөмбөг маш хурдацтай хөгжиж 1946 онд Косовогийн Холбоо Югославын Холбооны охин компани болж байгуулагдсан. Приштина энэ хугацаанд улсын хамгийн амжилттай клуб байсан бөгөөд Югославын нэгдүгээр лигт таван жилийг өнгөрөөж, 1987-88 оны Югославын цомын тэмцээний хагас шигшээд шалгарч байжээ. 1999 онд Косовогийн дайн эхэлсний дараа Косовогийн албан ёсны лигийн тогтолцоо болжээ.
.jpg)
Косовогийн гурван хөлбөмбөгчин - Милутин Шошкич, Фахрудин Жусуфи, Владимир Дуркович нар нь 1960 оны зуны олимпоос алтан медаль, 1960 оны Европын аварга шалгаруулах тэмцээний мөнгөн медаль хүртсэн Югославын шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд багтжээ. Косовар гаралтай хаалгач Стеван Стоянович 1991 онд Европын цомын финалд Ред Стар Белградыг хожиж Европын цомын тэмцээнд түрүүлсэн анхны хаалгач болжээ.
2010 оны байдлаар Европын шилдэг багуудад тоглож байсан Албани гаралтай Косоваро тоглогчдын тоо нэмэгдсэн байна. Эдгээрт Марсель, Сандерланд, Албани улсын шигшээ багийг удирдаж байсан Лорик Кана нар багтжээ; Вест Хэм Юнайтед, Удинезе, Швейцарийн шигшээ багт тоглосон Валон Бехрами; Хердан Шакири 2018-19 УЕФА Аваргуудын лигийн Ливерпуль багтай тоглож, Швейцарьт олон улсад тоглосон ба Манчестер Юнайтедаас карьераа эхлүүлсэн, одоогоор Бельгийг төлөөлж буй Аднан Жанузай.
Сагсан бөмбөг бол Косовод алдартай спорт юм. Анхны аварга шалгаруулах тэмцээн 1991 онд найман багийн оролцоотойгоор зохиогдсон. Косовогийн сагсан бөмбөгийн холболтыг 2015 оны 3-р сарын 13-нд FIBA-ийн бүрэн эрхт гишүүнээр хүлээн зөвшөөрөв. [247] Косово улсад төрсөн Югослав, Сербийн шигшээ багт амжилттай тоглож байсан Зүфер Авдижа, Марко Симонович, Дежан Мусли нар багтсан бөгөөд зарим нь ФИБА Косовог хүлээн зөвшөөрөөгүй ч Сербийн төлөө өрсөлдөж байна.
Жүдо Мажлинда Келменди 2013, 2014 онд дэлхийн аварга болж, 2014 онд Европын аварга болсон. 2016 оны зуны Олимпын үеэр Келменди алтан медаль хүртсэн анхны чимэглэсэн Косовагийн тамирчин болж, томоохон спортын тэмцээнд Косовогийн анхны алтан медалийг хүртжээ. Нора Гжакова 2015 онд Европын анхны наадамд Косовогийн анхны медалиа хүртэж 57 кг-ийн жинд хүрэл медаль хүртсэн. 2019 онд болох Европын хоёр дахь наадамд Келменди алтан медаль, Гжакова мөнгөн медаль, Лориана Кука хүрэл медаль хүртжээ.
Дуу хөгжим
[засварлах | кодоор засварлах].jpg)
Косово дахь хөгжим олон янзын байдаг ч жинхэнэ Албани, Сербийн хөгжим оршсоор байна. Албани хөгжим нь Чифтели дууг ашигладаг гэдгээрээ онцлог юм. Сонгодог хөгжмийг Косовод сайн мэддэг бөгөөд хэд хэдэн хөгжмийн сургууль, их дээд сургуулиудад заадаг ажээ.
Өмнө нь Косово ба Умард Албани дахь баатарлаг яруу найргуудыг лахута дээр дуулдаг байсан ба дараа нь илүү уян хатан чифтелиа ашигласан бөгөөд энэ нь хоёр уян, нэг нь аялгуу, нөгөө нь дррон гэсэн үг юм. Косован ардын аман зохиол нь өвөрмөц, өвөрмөц хэв маягаа хадгалсаар ирсэн боловч Османы эзэнт гүрний бараг 500 жилийн түүхтэй байсан тул Косованы хөгжимд турк хөгжим нөлөөлдөг. Археологийн судалгаанууд энэхүү уламжлал нь хэдэн настай байсан ба Балкан дахь бусад уламжлалт хөгжимтэй хэрхэн зэрэгцэн хөгжсөн тухай өгүүлдэг. МЭӨ 5-р зуунаас хойш хөгжмийн зэмсэг бүхий дуучдын чулуун дээрх зураг шиг олон үндэс олдсон.
Орчин үеийн хөгжмийн уран бүтээлчид Рита Ора, Дуа Липа, Эра Истрефи нар бүгд Албани гаралтай бөгөөд тэдний хөгжмийн нэр хүндэд олон улсын түвшинд хүрч чадсан юм. Призренээс өргөнөөр танигдсан хөгжимчин бол гитарчин Петрит Чеку бөгөөд олон улсын хэд хэдэн шагналын эзэн юм.
Косовогийн Сербийн хөгжим нь Балканы өргөн дэлгэр уламжлалын нэг хэсэг болох өөрийн өвөрмөц дуу хоолой, барууны болон туркийн янз бүрийн нөлөөнд нийцсэн уламжлалт хөгжмийг толилуулж байна. Косовогоос ирсэн серб дуунууд хөгжмийн зохиолч Стеван Мокранжакийн 12-р дууны хэлхээнд урам зориг өгсөн юм. Косовогийн Сербийн ихэнх хөгжмийг сүмийн хөгжим давамгайлж, туульс яруу найргийн дуунууд эзэлж байжээ. Сербийн үндэсний багаж Гуслийг Косовод бас ашигладаг.
Виктория бол 1982 онд Аскагийн нэг хэсэг болсон Евровижион дууны тэмцээнд Югославыг төлөөлсөн цорын ганц уран бүтээлч юм. Дуучин Рона Нишлюу 2012 оны Евровижион дууны тэмцээнд 5-р байр эзэлсэн бол Линдита 2017 онд Албани улсыг төлөөлж оролцсон. Косовогийн Сербийн хэд хэдэн дуучид оролцсон байна. Евровидение дууны тэмцээний Сербийн үндэсний шалгаруулалт. Невена Божовичи Сербийг Хүүхдийн евровижион дууны тэмцээнд, хоёр удаа Евровижион дууны тэмцээнд оролцож, анх 2013 онд Moje 3-ийн гишүүнээр, 2019 онд бие даасан жүжигчнээр оролцов.
Архитектур
[засварлах | кодоор засварлах]
Косовогийн архитектур нь Неолит, Хүрэл ба Дундад зууны үеийн түүхтэй. Энэ нь өнөөг хүртэл оршин тогтносон бүтцүүдээс нотлогдож, янз бүрийн соёл иргэншил, шашин шүтлэг оршин тогтноход нөлөөлсөн.
Косово нь 13, 14-р зууны үеийн олон сүм хийд, сүм хийдийн Сербийн Ортодокс өв уламжлалыг төлөөлдөг. Османы үеийн архитектурын өв нь 15, 16, 17-р зууны үеийн сүм хийд, хамамуудыг агуулдаг. Бусад түүхэн архитектурын барилга байгууламжуудад 18-19-р зууны үеийн колла, түүнчлэн хэд хэдэн гүүр, хотын төв, цайз орно. Зарим олон тооны байшингийн барилгыг өөрсдийнх нь хувьд чухал гэж үздэггүй ч хамтдаа барьж авсан нь ихээхэн сонирхол татдаг. Косово дахь 1999 оны мөргөлдөөний үеэр энэ өвийг төлөөлж байсан олон барилга нурж, эвдэрчээ. Дукагжини мужид дор хаяж 500 кулла халдлагад өртсөн бөгөөд тэдний ихэнх нь устгасан эсвэл өөрөөр гэмтсэн байна.
2004 онд ЮНЕСКО Високи Дечанийн хийдийг дэлхийн нийтийн өвийн дурсгалт газар хэмээн бүртгэв. Хоёр жилийн дараа, гэрчлэх газрыг цуврал нэр дэвшүүлэх байдлаар өргөжүүлж, өөр гурван шашны дурсгалыг багтаасан болно: Пе патриархат, манай Лжевишийн хатагтай, Косово дахь Дундад зууны үеийн дурсгалт нэрээр Грачаница хийд. Энэ нь Сербийн Ортодоксын дөрвөн сүм ба хийдээс бүрдэх бөгөөд энэ нь зүүн Ортодокс Византийн болон баруун Романескийн сүм хийдийн палеологийн сэргэн мандалтын хэв маягийг бий болгодог. Энэхүү бүтээн байгуулалтыг Дундад зууны Сербийн хамгийн чухал гүрэн болох Неманжич гүрний гишүүд байгуулсан юм.
Эдгээр дурсгалууд нь ялангуяа 2004 оны үндэстний хүчирхийллийн үеэр халдлагад өртжээ. Энэ бүс нутаг дахь улс төрийн тогтворгүй байдлаас үүдэн менежмент, хадгалалтад бэрхшээл учирсны улмаас 2006 онд уг үл хөдлөх хөрөнгийг Аюулгүй байдлын жагсаалтад бүртгэжээ.
Урлаг
[засварлах | кодоор засварлах]Косованы урлаг олон жилийн туршид мэдэгддэггүй байсан тул дэглэмээс болж олон уран бүтээлчид урлагийнхаа галерейд урлагийн бүтээлээ харуулах боломжгүй байсан тул өөр хувилбар хайж, тэр байтугай асуудлыг өөр өөрийнхөөрөө авч үзэхээр шийдсэн байдаг. гар. 1990 он хүртэл Косовогийн уран зураачид дэлхийн олон нэр хүндтэй төвд урлагийн бүтээлээ дэлгэн үзүүлсэн. Урлагт өөрийн өвөрмөц хандлагыг бий болгосон нөхцөл байдлыг харгалзан тэднийг ялгаж, өвөрмөц байдлаар харуулсан тул тэднийг өндөр үнэлж, үнэлсэн.
1979 оны 2-р сард Косовагийн үндэсний уран зургийн галерей байгуулагдсан. Энэ нь Косово дахь дүрслэх урлагийн хамгийн дээд байгууллага болжээ. Энэ нь Косовогийн хамгийн нэр хүндтэй уран бүтээлчдийн нэг Муслим Мултикигийн нэрээр нэрлэгдсэн юм. Ангжел Бериша, Масар Кака, Тахир Эмра, Абдулла Гергури, Хисни Красничи, Нимон Локаж, Азиз Нимани, Рамадан Рамадани, Эсат Валла, Лендита Зекирая нар бол Косовод төрсөн цөөн хэдэн Албани зураадын нэг юм.
Кино урлаг
[засварлах | кодоор засварлах]
Косовогийн кино үйлдвэрлэл нь 1970-аад оноос эхэлсэн. 1969 онд Косовогийн парламент Косовафильмыг кино үйлдвэрлэх, түгээх, үзүүлэх улсын институцийг байгуулжээ. Үүний анхны найруулагч нь жүжигчин Абдуррахман Шала, дараа нь зохиолч, яруу найрагч Азем Шкрели байв. Түүний удирдлаган дор хамгийн их амжилттай кино хийсэн. Косовафильмын дараагийн захирлууд нь Ххевар Корраж, Экрем Криезу, Гани Мехметаж нар байв. Арван долоон уран сайхны кино, олон богино хэмжээний кино, баримтат кино гаргасны дараа уг байгууллагыг 1990 онд Сербийн эрх баригчид татан авч татан буулгасан. Косовафильм нь 1999 оны 6-р сард Югославыг бүс нутгаас гарсны дараа сэргээн босгосон бөгөөд Косово хотод кино үйлдвэрийг сэргээхээр хичээн ажиллаж байна.
Олон улсын баримтат болон богино хэмжээний кино наадам нь Косово дахь хамгийн том кино арга хэмжээ юм. Тус наадам нь олон улсын болон бүс нутгийн олон уран бүтээлчдийг татдаг Призрен хотод наймдугаар сард зохион байгуулагддаг. Жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулагддаг энэхүү наадамд кинонуудыг өдөрт хоёр удаа нээлттэй гурван театрт, мөн ердийн хоёр театрт үздэг. Энэхүү наадам нь уран сайхны киноноос бусад нь шөнийн турш дэлгэцнээ гарснаас хойш алдартай билээ. Наадмын хүрээнд янз бүрийн арга хэмжээнүүд зохиогддог: семинар, DokuPhoto үзэсгэлэн, зуслангийн газар, концерт зэрэг нь хотыг бүхэлд нь сэтгэл татам газар болгон хувиргадаг. 2010 онд Докуфест нь олон улсын шилдэг 25 баримтат киноны нэгээр шалгарч байжээ.
Косовогоос гаралтай Албани гаралтай олон улсын жүжигчид бол Арта Доброши, Жеймс Бибери, Фарук Беголли, Беким Феммиу нар юм. Приштина олон улсын кино наадам нь Косовогийн Приштина хотод жил бүр уламжлал болгон зохиогддог хамгийн том кино наадам бөгөөд энэ нь Балкан бүс нутаг болон түүнээс цааш олон улсын нэр хүнд бүхий олон улсын кино урлагийн бүтээлүүдийг үздэг бөгөөд Косовогийн кино үйлдвэрт олны анхаарлыг татдаг.
Шок кино 88 дахь Академийн шагнал гардуулах ёслолын үеэр Шилдэг Live Action богино хэмжээний кино академийн шагналд нэр дэвшсэн. Косовогийн дайны үеэр болсон бодит үйл явдлуудаас сэдэвлэсэн уг киног Оскарт нэр дэвшсэн найруулагч Жэйми Донужью бичсэн бөгөөд найруулсан. Шокийн борлуулагч нь Ouat Media бөгөөд сошиал медиа кампанит ажлыг Team Albbanans удирдан явуулдаг.
Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл
[засварлах | кодоор засварлах]2008 оны Хэвлэлийн эрх чөлөөний индексийн тайланд Косово 58-р байранд орсон бол 2016 онд 90-р байранд оржээ. Хэвлэл мэдээлэл нь радио, телевиз, сонин, интернетийн вэбсайт гэх мэт олон төрлийн мэдээллийн хэрэгслүүдээс бүрддэг. Ихэнх хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл сурталчилгаа, захиалгаас амьд үлддэг. IREX-ийн мэдээлснээр 92 радио, 22 телевизийн суваг байдаг.
Амралтын өдрүүд
[засварлах | кодоор засварлах]| Огноо | Монгол нэр | Нутгийн нэр | Тэмдэглэл |
|---|---|---|---|
| 1 сарын 1 | Шинэ жилийн баяр | Viti i Ri | |
| 1 сарын 7 | Зул сарын баяр | Krishtlindjet Ortodokse (Pravoslavni Božić) | Үнэн алдартан |
| 2 сарын 17 | Тусгаар тогтнолын баяр | Dita e Pavarësisë | 17-02-2008 |
| 4 сарын 9 | Үндсэн хуулийн өдөр | Dita e Kushtetutës | |
| Жил бүр өөр | Улаан өндөгний баяр | Pashkët Katolike (Katolički Uskrs) | Католик |
| Жил бүр өөр | Улаан өндөгний баяр | Pashkët Ortodokse (Pravoslani Uskrs) | Үнэн алдартан |
| 5 сарын 1 | Олон улсын ажилчдын өдөр | Dita Ndërkombëtare e Punës | |
| 5 сарын 9 | Европын өдөр | Dita e Europës | |
| Жил бүр өөр | Ийд ал-Фит | Bajrami i Madh (Fitër Bajrami) | Ислам |
| Жил бүр өөр | Ийд ал-Адха | Bajrami i Vogël (Kurban Bajrami) | Ислам |
| 12 сарын 25 | Зул сарын баяр | Krishtlindjet Katolike (Katolicki Božić) | Католик |
Эшлэл
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ "Israel's ties with Kosovo: What new opportunities await?". The Jerusalem Post. 1 February 2021. Архивласан огноо 7 February 2021. Татаж авсан: 8 February 2021.
- ↑ "Municipal language compliance in Kosovo". OSCE Minsk Group. Архивласан огноо 5 March 2021. Татаж авсан: 17 February 2021.
Turkish language is currently official in Prizren and Mamuşa/Mamushë/Mamuša municipalities. In 2007 and 2008, the municipalities of Gjilan/Gnjilane, southern Mitrovicë/Mitrovica, Prishtinë/Priština and Vushtrri/Vučitrn also recognized Turkish as a language in official use.
- ↑ "Kosovo Population 2019". World Population Review. Эх хувилбараас архивласан: 28 July 2019. Татаж авсан: 8 August 2019.
- ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedfactbook - ↑ "Kosovo profile". BBC. 28 Jun 2023. Татаж авсан: 12 Sep 2023.
- ↑ "Water percentage in Kosovo (Facts about Kosovo; 2011 Agriculture Statistics)". Kosovo Agency of Statistics, KAS. Архивласан огноо 29 August 2017.
- ↑ "Population of Kosovo". 2022. Татаж авсан: 10 August 2022.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 "World Economic Outlook". IMF.org. International Monetary Fund. June 2023. Татаж авсан: June 11, 2023.
- ↑ "GINI index (World Bank estimate)–Kosovo". World Bank. Архивласан огноо 24 January 2019. Татаж авсан: 24 September 2020.
- ↑ "Kosovo Human Development Report 2016". United Nations Development Programme (UNDP). 19 October 2016. Архивласан огноо 14 July 2020. Татаж авсан: 24 September 2020.
- ↑ 11.0 11.1 "Ligji Nr. 06/L-012 për Kryeqytetin e Republikës së Kosovës, Prishtinën" (албани хэлээр). Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës. 6 June 2018. Эх хувилбараас архивласан: 24 September 2020. Татаж авсан: 24 September 2020.
- ↑ "Foreign travel advice Kosovo". www.gov.uk. UK Government. Архивласан огноо 26 November 2021. Татаж авсан: 26 November 2021.
- ↑ "Kosovo loses millions of euros from the use of the Serbian dinar". Kosova Press. 12 September 2020. Архивласан огноо 26 November 2021. Татаж авсан: 26 November 2021.
- ↑ "Points of dispute between Kosovo and Serbia". France 24. 9 November 2018. Архивласан огноо 26 November 2021. Татаж авсан: 26 November 2021.
- ↑ Coppieters, Bruno; Fotion, Nick (2008). Moral Constraints on War: Principles and Cases (second ed.). Lexington Books. p. 245. ISBN 978-0-7391-2129-0. Архивласан огноо 13 August 2016. Татаж авсан: 30 July 2016.
- ↑ Engjellushe Morina (April 2014). "Brussels 'First Agreement' – A year after" (PDF). kas.de. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 18 June 2015. Татаж авсан: 4 July 2015.
it has been a highly disputed territory
- ↑ "Serbia and Kosovo should follow good examples of solving disputes in the region" (англи хэлээр). European Western Balkans. November 16, 2019.
- ↑ "Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo" (PDF). International Court of Justice (ICJ). 22 July 2010. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 24 September 2020. Татаж авсан: 24 September 2020.
- ↑ Sharpe, M. E. (2003). Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe. p. 364. ISBN 9780765618337. Архивласан огноо 3 August 2017.
- ↑ RFE/RL Research Report: Weekly Analyses from the RFE/RL Research Institute, Том 3. Radio Free Europe/Radio Liberty.
- ↑ "The World Bank In Kosovo". World Bank. Эх хувилбараас архивласан: 22 September 2020. Татаж авсан: 24 September 2020.
- ↑ Mughal Abdul Ghaffar. "Muslims in Kosovo: A Socio-economic and Demographic" (PDF). www.semanticscholar.or. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2020-08-02. Татаж авсан: 2020-04-27.
