Сомали

Холбооны Бүгд Найрамдах Сомали Улс
*Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya* (Сомали)
جمهورية الصومال الفيدرالية (Араб)
*Jumhūriyah aṣ-Ṣūmāl al-Fīdirāliyah*
Холбооны Бүгд Найрамдах Сомали Улс Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya (Сомали); جمهورية الصومال الفيدرالية (Араб); Jumhūriyah aṣ-Ṣūmāl al-Fīdirāliyah
	Төрийн далбаа Сүлд
	Төрийн дуулал: Qolobaa Calankeed; علم أي امة; "Улс үндэстэн болгон өөрийн гэсэн тугтай";
	Хяналтад байгаа нутаг дэвсгэр Нэхэмжилсэн ч хяналтгүй нутаг дэвсгэр (Сомалиланд)
Нийслэл ба томоохон хот	Могадишу; 2°2′N 45°21′E / 2.033°N 45.350°E
Албан ёсны хэл	Сомали хэл, Араб хэл
Угсаатны бүлгүүд (2021)	Сомаличууд 85%; Бусад 15%;
Шашин	Суннит Ислам (албан ёсны)
Ард түмний нэршил	Сомаличууд
Төр засаг	Холбооны ерөнхийлөгчийн үндсэн хуульт бүгд найрамдах улс
• Ерөнхийлөгч	Хасан Шейх Махмуд
• Ерөнхий Сайд	Хамза Абди Барре
Хууль тогтоох байгууллага	Сомалийн Холбооны Парламент
• Дээд танхим	Сенат
• Доод танхим	Ардын Танхим
Түүх
• Британийн Сомалиланд	1887
• Италийн Сомалиланд	1889
• Тусгаар тогтносон ба Сомалиланд Улстай холбоо байгуулав	7 сарын 1, 1960 он
• НҮБ-д элсэв	9 сарын 20, 1960 он
• Одоогийн үндсэн хууль	8 сарын 1, 2012 он
Газар нутаг
• Нийт	637,657 км2 (43)
Хүн ам
• 2023 тооцоо	12,693,796 (78)
• Нягтаршил	27.2/км2 (199)
ДНБ (ХАЧП)	2022 тооцоо
• Нийт	$20.641 тэрбум (155)
• Нэг хүнд ноогдох	$1,322 (222)
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
• Нийт	$7.62 тэрбум (184)
• Нэг хүнд ноогдох	$544 (211)
ХХИ (2021)	0.361; бага · 192
Мөнгөний нэгж	Сомали шиллинг (SOS)
Цагийн бүс	UTC+3 (ЗАЦ)
Огнооны формат	өө/сс/жжжж
Жолооны тал	баруун
Утасны томьёо	+252
Домэйн нэр	.so

Сомали (Somalia) нь Африкийн дорнод үзүүрт орших улс. Жибути, Этиоп, Кени улсууд болон хиллэж, Энэтхэгийн далайтай хиллэнэ. 1991 онд гарсан иргэний дайны улмаас үндсэндээ нэгдсэн засгийн газаргүй байдал үргэлжилж буй бөгөөд өдгөө түр засгийн газар нь нийслэл Могадишуг хянаж байгаа боловч Сомалийн нутаг дэвсгэр дээр албан ёсны түр засгийн газарт захирагддаггүй хэд хэдэн бүс нутаг бий.

Улсын нэр

Албан ёсны нэр нь Сомали хэлээр Soomaaliya. Араб хэлээр صومال, Аль Сумал.

Англи хэлээрх албан ёсны нэршил нь Somalia.

Түүх

1886 онд нутгийн умард хэсгийг Англи улс эзэмшилдээ оруулж, Английн Сомалиланд гэж нэрлэв.
1908 он хүртэл нутгийн өмнөд хэсгийг Итали улс эзэмшиж, Италийн Сомалиланд гэж нэрлэж байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Итали улс нэг хэсэг Английн Сомалиландыг эзэлсэн боловч буцааж алдсан.
1948 онд умард хэсгийг Английн ивээлийн нутаг гэж зарлав.
1950 онд өмнөд хэсэг нь Италийн хяналтанд орсон.
1960 оны 6 сарын 26-нд Английн ивээлийн бүс нутагт Сомалийн Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, 7 сарын 1-нд Италиас тусгаар тогтносон өмнөд хэсэг нь нэгдэв.
1969 оны 10 сард төрийн эргэлтээр хурандаа Мохамед Сиад Барре засгийн эрхийг авч, улсын нэрийг Бүгд Найрамдах Ардчилсан Сомали Улс болгож өөрчлөв.
1970 оны 10 сард социалист системд нэгдэн орж, Сомалийн Социалист Хувьсгалт Нам хэмээх нэг намын системд шилжив.
1980 оны 1 сард Ардын хурлаас Баррег ерөнхийлөгчөөр сонгов.

1991 оноос хойших түүхийг Сомалийн иргэний дайн өгүүллээс үзнэ үү.

Улс төр

Баррегийн засаглалын ид үед социализмын далбаан дор цэргийн дэглэм тогтсон боловч сулран доройтсоор сүүлдээ "Могадишугийн захирагч" гэж нэрлэгдэх болсон ерөнхийлөгч 1992 онд улсаа аргагүйн эрхэнд орхин гарч, Нигери рүү дүрвэсэн юм. Тэр цагаас хойш үндсэндээ төв засгийн газаргүй байдал үргэлжилж буй.

Иргэний дайны гал дэгдсэн тус улсад орон нутгийн язгууртнууд тус тусдаа хяналт тогтоож, бие биетэйгээ тэмцэлдэж байв.

2000 онд албан ёсны түр засгийн газрыг Жибутигийн нийслэл Жибути хотод байгуулсан бөгөөд улмаар бүс нутгийн 7 орноос бүрдэх Засгийн газар хоорондын хөгжлийн байгууллага (IGDA)-ын зуучлалаар 2004 онд шинээр түр засгийн газар байгуулах тохиролцоонд хүрч, Кенийн нийслэл Найробид байгуулагдсан түр засгийн газарт өмнөх түр засгийн газрын эрх шилжсэн.

2006 оны 6 сард Исламын хэт даврагчдын зэвсэгт бүлэглэл Исламын нэгдсэн шүүх (UIC) нь нийслэл Могадишуг эзлэж, өмнөд хэсэгт хяналтаа тогтоосон. Исламын фундаменталист засаглалыг тогтоосон тус засаг нь албан ёсны түр засгийн газартай тулалдаж эхэлжээ.

НҮБ-ийн Аюулгүйн Зөвлөл 2006 оны 7 сарын 13-нд Энхийг сахиулах хүчнийг илгээх асуудлыг хэлэлцэж, мөн оны 12 сарын 6-нд уг асуудал шийдэгдсэн юм. Харин энхийг сахиулах хүчнийг ирэхээс урьтаж Этиопийн армийн дэмжлэгээр, түр засгийн газрын хүчин довтолгоонд орж нийслэл Могадишуд хяналтаа тогтоожээ. Ийнхүү Исламын нэгдсэн шүүхийн хүчнийг өмнө зүгт шахсаар, 2007 оны 1 сарын 1-нд тэдний сүүлчийн түшиц газрыг эзэлснээр түр засгийн газар нь өдгөө Сомалиландаас бусад, Сомалийн бүх нутгийг хянаж байна.

Засаг захиргааны нэгж

Нийслэл Могадишу нь мөн Бенадир мужийн төв болдог.

Газар зүй

Далайн эрэг хавийн хэсэг нь халуун, чийглэг уур амьсгалтай ч эх газрын хэсэг нь цөлийн уур амьсгалтай.

Эдийн засаг

Иргэний дайны улмаас эдийн засаг нь бүрэн сүйрсэн. Дэлхийн хамгийн ядуу улсуудын нэг. Иргэдийн нэлээд хэсэг иргэний дайнаас дүрвэж, хөрш орнууд руу гарсан бөгөөд гадаадын тусламжаар гол зогоож буй.

Гол салбарууд: Гадил жимсний модонд төвлөрсөн газар тариалан, тэмээ, хонь, ямаа зэрэг мал аж ахуй.

Батлан хамгаалах

Түр засгийн газрын арми нь 5,000 цэрэгтэй. 2002 оны улсын батлан хамгаалах салбарын төсөв нь 15,000 америк доллар. Мөн түр засгийн газарт захирагддаггүй зэвсэгт бүлэглэлүүд тус тусдаа армитай.

Хүн ам

Албан ёсны хэл нь сомали хэл. Мөн араб хэлээр нэвтрэлцэх боломжтой.

Сомали үндэстэн ихэнх хувийг нь эзэлнэ. Сомали үндэстэн нь дотроо 6 том, 16 жижиг ястанд хуваагдана.

Төрийн шашин нь ислам. Иргэдийн нь 98% хувь нь Суннит урсгалыг баримталдаг.

Соёл

^{Энэ хэсэг хэт богино байна. Үүнийг өргөжүүлж Википедиад туслаарай.}

Мөн үзэх

Commons: Soomaaliya – Викимедиа дуу дүрсний сан

Сомалиланд

Тэмдэглэл

↑ НҮБ Сомалийн ХХИ-г тооцоолдоггүй. Энэ мэдээллийг Радбоудын их сургуулийн дэлхийн мэдээллийн лабораториос авав.^[8]

Эх сурвалж

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 "Somalia". The World Factbook (англи хэлээр). Central Intelligence Agency. 10 November 2021.
↑ Lewis, I. M. (1998). Peoples of the Horn of Africa: Somali, Afar, and Saho (англи хэлээр). Red Sea Press. ISBN 978-1-56902-104-0.
↑ "Somalia". The World Factbook (2024 ed.). АНУ-ын Тагнуулын төв газар. Татаж авсан: 22 June 2023.
↑ "United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2022). World Population Prospects 2022, Online Edition". population.un.org. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Татаж авсан: 16 July 2022.
↑ "GDP per capita, PPP (current international $) – Somalia | Data". data.worldbank.org. Татаж авсан: 2022-04-26.
↑ "Somalia , 2021". worldbank.org. The World Bank. Татаж авсан: 17 April 2023.
↑ "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. Татаж авсан: 16 November 2019.
↑ "Subnational HDI – Somalia". Global Data Lab. Татаж авсан: 11 May 2023.

[9] НҮБ Сомалийн ХХИ-г тооцоолдоггүй. Энэ мэдээллийг Радбоудын их сургуулийн дэлхийн мэдээллийн лабораториос авав.^[8]

[factbook-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 "Somalia". The World Factbook (англи хэлээр). Central Intelligence Agency. 10 November 2021.

[2] Lewis, I. M. (1998). Peoples of the Horn of Africa: Somali, Afar, and Saho (англи хэлээр). Red Sea Press. ISBN 978-1-56902-104-0.

[3] "Somalia". The World Factbook (2024 ed.). АНУ-ын Тагнуулын төв газар. Татаж авсан: 22 June 2023.

[WPP_2022-4] "United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2022). World Population Prospects 2022, Online Edition". population.un.org. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Татаж авсан: 16 July 2022.

[5] "GDP per capita, PPP (current international $) – Somalia | Data". data.worldbank.org. Татаж авсан: 2022-04-26.

[WorldBank-6] "Somalia , 2021". worldbank.org. The World Bank. Татаж авсан: 17 April 2023.

[IMFWEOSO-7] "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. Татаж авсан: 16 November 2019.

[8] "Subnational HDI – Somalia". Global Data Lab. Татаж авсан: 11 May 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[8]

ү х з Африкийн Холбооны гишүүн улсууд
Бүрэн эрхт улс	Алжир Ангол‎ Бенин‎ Ботсвана‎ Буркина Фасо‎ Бурунди‎ Габон‎ Гамби‎ Гана‎ Гвиней Гвиней-Бисау‎ Египет‎ Жибути‎ Замби‎ Зимбабве‎‎ Кабо-Верде‎ Камерун‎ Кени Коморос Конго, Ардчилсан Бүгд Найрамдах Улс Конго, Бүгд Найрамдах Улс Кот-д'Ивуар‎ Лесото‎ Либери‎ Ливи Маврики‎ Мавритани‎ Мадагаскар‎ Малави‎ Мали‎ Марокко‎ Мозамбик‎ Намиби‎ Нигери Нижер Өмнөд Африк Өмнөд Судан Руанда‎ Сан-Томе ба Принсипи‎ Сенегал‎ Сейшелийн арлууд Сомали‎ Судан Сьерра Леон‎ Танзани‎ Того Төв Африкийн Бүгд Найрамдах Улс Тунис‎ Уганда‎ Чад‎ Экваторын Гвиней‎ Эсватини‎ Эритрей‎ Этиоп‎
Хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй	Бүгд Найрамдах Ардчилсан Арабын Сахар Улс