Гүрж
- Гүржийн үндсэн хүн ам болдог үндэстний тухай Гүрж угсаатан өгүүллээс үзнэ үү.
Гүрж | |
|---|---|
| Төрийн дуулал: თავისუფლება Тависуплеба "Эрх чөлөө" | |
.svg)  Гүржийг хар ногооноор; хяналтгүй газар нутгийг цайвар ногооноор | |
| Нийслэл ба томоохон хот | Тбилиси 41°43′N 44°47′E / 41.717°N 44.783°E |
| Албан ёсны хэл | Гүрж хэл |
| Хүлээн зөвшөөрөгдсөн орон нутгийн хэл | Абхаз хэл[a] |
| Угсаатны бүлгүүд (2014[a]) |
|
| Шашин (2014) |
|
| Ард түмний нэршил | Гүржүүд |
| Төр засаг | Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс |
| Саломе Зурабишвили | |
| Иракли Гарибашвили | |
| Шалва Папуашвили | |
| Хууль тогтоох байгууллага | Парламент |
| Түүх | |
| МЭӨ 13-р зуун – МЭ 580 | |
| 786–1008 | |
| 1008 | |
| 1463–1810 | |
| 9 сарын 12, 1801 он | |
• Оросын эзэнт гүрнээс тусгаар тогтнов | 5 сарын 26, 1918 он |
| 2 сарын 25, 1921 он | |
• ЗХУ-аас тусгаар тогтнов • Тунхаглал • Бүрэн | 4 сарын 9, 1991 он 12 сарын 26, 1991 он |
| 8 сарын 24, 1995 он | |
| Газар нутаг | |
• Нийт | 69,700 км2 (119) |
| Хүн ам | |
• 2022 тооцоо |  3,688,647[a][4]4,012,104[b] (126) |
• 2014 тооллого | 3,713,804[a][5] |
• Нягтаршил | 57.6/км2 (137) |
| ДНБ (ХАЧП) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $80.611 тэрбум[a][6] (102) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $21,922[a][6] (75) |
| ДНБ (нэрлэсэн) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $27.947 тэрбум[a][6] (115) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $7,600[a][6] (92) |
| ОТББИ (2021) | 34.2[a][7] дундаж |
| ХХИ (2021) |  0.802[a][8]маш өндөр · 63 |
| Мөнгөний нэгж | Гүрж лари (₾) (GEL) |
| Цагийн бүс | UTC+4 (Гүржийн Цаг GET) |
| Огнооны формат | өө.сс.жжжж |
| Жолооны тал | баруун |
| Утасны томьёо | +995 |
| ISO 3166 код | GE |
| Домэйн нэр | .ge, .გე |
| |
Гүрж Улс (гүрж. საქართველო ) — өвөр Кавказын баруун талыг эзлэн оршдог улс. Газрын байрлалаар Баруун Азийнх боловч зарим талаар Дорнод Европт ойр байдаг тул Евразийн улс орон гэгдэнэ. Баруун талаараа Хар тэнгисээр хүрээлүүлж, бусад талаараа ОХУ, Азербайжан, Армени, Турктай газраар хиллэдэг. Нийслэл - Тбилиси хот.
Гүрж улсын нутаг дэвсгэр - 69,700 км2, 2023 оны байдлаар хүн амын тоо - 3 сая 700 мянга орчим. Үүнээс дийлэнх олонх болох Гүржүүд 83.8%-ийг эзлэдэг бол 6.5% нь Азери, 5.7% нь Армени угсаатан байдаг ажээ. Албан ёсны Гүрж хэлээр хүн амын 71% нь ярьж бусад Гүржүүд (12.2%) Мигрел хэлээр ярилцацгаадаг гэнэ.[10]
Түүх
[засварлах | кодоор засварлах]Гүржийн газар нутагт балар эртний үеэс хүн суурьшсан бөгөөд дэлхийн хамгийн эртний дарс, алт олборлолт, нэхмэл эдлэлийн үйлдвэрлэлийн газруудтай байжээ. Сонгодог эрин үед Колчис, Ибериа зэрэг хэд хэдэн вант улсууд бий болсон нь орчин үеийн Гүржийн төрийн үндсийг бүрдүүлсэн. 4-р зууны эхээр Гүржүүд Христийн шашныг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрсөн нь тэднийг Гүржийн хаант улсын нэг хэсэг болгон нэгтгэхэд хувь нэмэр оруулсан юм. Гүрж IV Давид хаан, Тамара хатан хаан хоёрын хаанчлалын үед Алтан эриндээ хүрчээ. 14-р зуунаас эхлэн Монгол, Османы эзэнт гүрэн, Перс зэрэг бүс нутгийн янз бүрийн гүрнүүдийн шахалтаар тус улс уналтад орж, задран унасан бөгөөд 1801 оноос эхлэн Оросын эзэнт гүрэнд аажмаар нэгдэж орсон байна.
19-р зууны эхэнд Оросын Хаант Улсад хавсрагдаж,[11] 1917 оны Оросын хувьсгалын дараа богино хугацаанд тусгаар тогтноод 1921 онд Зөвлөлтөд эзлэгдэн Зөвлөлт Холбоот Улсын 15 Бүгд Найрамдах Улсын нэгэн болж байв. 1991 онд тусгаар тогтнож, түүнээс хойш иргэний дайн самуунтай байж ирсэн. Гүрж одоо нэгдмэл байгууламжит, ерөнхийлөгчийн Бүгд найрамдах засагт төрийн хэлбэртэй.
Гүржийн бүрэн эрхийн Абхаз, Өмнөд Осети хоёр сүүлийн хэдэн жилд Гүржийн мэдлээс тусгаар тогтноод байгаа. Гэхдээ тэд НҮБ-ын гишүүн биш бөгөөд Орос мэтийн хэдхэн улсаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдаг. БН Гүрж улс/ Утасны код – 995
БН Гүрж улс нь Ази тивийн баруун өмнөд хэсэгт Кавказын уулархаг нутагт оршдог. Хойд талаараа Орос улстай, зүүн талаараа Азербайжан, урд талаараа Армени, Турк улсуудтай тус тус хиллэнэ. Баруун талаараа Хар тэнгисээр хүрээлэгддэг.
Хүн ам, газар нутаг
[засварлах | кодоор засварлах]Газар нутаг: 69.7 мянган км2.
Нийт хүн амын 69 % -гүрж, 9 %- армян, 7 %- орос, 5 %- азербайжан үндэстэн байдаг. Түүнээс гадна тус оронд 170 мянган осетин, 100 мянган грек, 50 мянган украин, 30 мянган еврей, 25 мянган күрд зэрэг үндэстэн ястан амьдардаг. Хилийн чанадад тухайлбал Орос, Израил зэрэг оронд 1 сая гаруй гүржүүд амьдардаг. Нийт хүн амын 52 хувь нь хот суурин газарт амьдардаг. Дундаж наслалт эрэгтэй 70, эмэгтэй 75 наслана.
Шашин
[засварлах | кодоор засварлах]Нийтлэг хүн ам нь христийн Үнэн алдартны шашин шүтдэг.
Засаг захиргаа
[засварлах | кодоор засварлах]Засаг захиргааны хувьд 9 хязгаарт хуваагддаг. Нийслэл хот Тбилиси /1350 мянган хүнтэй/, томоохон хотуудад Кутаиси /300 мянган хүн/, Батуми /130 мянган хүн/, Рустави /100 мянган хүн/ зэрэг хот багтдаг байна.
Төрийн байгууламж: Гүрж улс нь БН улсын бүтэцтэй бөгөөд төрийн тэргүүн нь ерөнхийлөгч, засгийн газрын тэргүүн нь ерөнхий сайд байдаг. Хууль тогтоох дээд байгууллага нь 235 суудалтай нэг танхимт Дээд зөвлөл. Ерөнхийлөгч нь улсын аюулгүй байдлыг хамгаалах яам болон батлан хамгаалах яамыг удирддаг. Бусад яамыг ерөнхий сайд удирддаг байна.
Эдийн засаг
[засварлах | кодоор засварлах]Гүрж улс нь үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн орон бөгөөд нүүрс, зэс, газрын тос, гантиг зэрэг ашигт малтмалаар баялаг орон төдийгүй эдгээрийг ихээхэн хэмжээгээр олборлодог. Ган, ширэм, цувирмал боловсруулж, суурь машин, цахилгаан галт тэрэг, ачааны машин, бүх төрлийн цахилгаан бараа үйлдвэрлэхээс гадна барилгын материал болон эрдэс бордооны үйлдвэрлэл ихээхэн хөгжсөн. Цай, дарс, шарз, тамхи зэргийг их хэмжээгээр үйлдвэрлэж экспортлодог. Голчлон цай, нимбэг, жүрж, усан үзмийн бут, улаан буудай, эрдэнэ шиш, хүнсний ногоо зэргийг тариалдаг. Хонь, үхэр, гахайг өсгөж үржүүлнэ. 1612 км урт төмөр замтай. 20363 км авто замтайгаас 19038 км нь хатуу хучилттай.
Мөнгөн тэмдэгт нь: Лари /Л/ 1000л =0.42 ам.доллартай тэнцэнэ.
Нэг хүнд оногдох ҮНБ: 3100 ам доллар
Уур амьсгал ба ан амьтад: Гүржийн уур амьсгал халуун ба сэрүүн бүсийн завсрын шинжтэй. Жилийн дундаж хэм нь 13 градус. Өндөр уул, тал хээр, нам дор газар зэрэг газарзүйн бүсчлэлийн бүх онцлог шинжийг агуулсан газар нутаг юм. Хамгийн өндөр цэг нь Шхара уул – 5201м юм. Том голуудад Кура, Риона, Алазани нар орно. Уулархаг нутгаар 600 гаруй мөсөн гол, олон тооны үзэсгэлэнт нуур байдаг. Мөн уулсын хооронд үржил шимтэй нугууд байдаг. Эвэрлэг мод, царс, туулайн бөөр, дал мод, далдуу мод, жодоо, гацуур бүхий ой тус орны нутаг дэвсгэрийн 37 хувийг эзэлнэ. Цэцэгт ургамлын 4.5 мянган төрөл зүйлтэй. Зэрлэг үхэр, янгир, баавгай, буга, бор гөрөөс, шилүүс зэрэг ан амьтдаас гадна олон зүйлийн шувуу, могой тааралддаг.
Түүх соёлын дурсгал: Мцхетийн сүм (I зуун), Сионий цогчин дуган (V зуун), Тбилиси дэх Давидын сүм (VI зуун), Сухуми дахь Диоскурын усан доорх балгас, Гори дахь И.В.Сталины гэр музей, Пицунде дахь эртний нарсан төгөлийн үлдэц зэрэг сонирхолтой анхаарал татахуйц газрууд олон байдаг. Гадаадын жуулчид Гүржийн тааламжтай уур амьсгал, үзэсгэлэнтэй байгаль, далайн хаялга, үндэсний хоол зэрэгт дуртай. Яруу найрагч Шота Руставели, зохиолч гүн ухаантан Илья Чавчавадзе, Давид Гурамишвили, Гурам Панжикизе зэрэг нэр цуутай хүмүүс Гүржийн ард түмний дундаас төрж гарсан юм.
Түүхэн баримтууд
[засварлах | кодоор засварлах]- Дундад зууны үед Монголчуудын баруун зүг хийсэн шар загалмайтны аян дайн буюу Хүлэг хааны аян дайны үед монголчуудын үнэнч ганц холбоотон нь армянчууд байсан.
- дундад зууны үед гүржүүд нь монголын удирдах эрхийг хүлээн зөвшөөрсөн загалмайн шашинт улсуудын нэг байсан бөгөөд хаан ширээнд нь өрсөлдөж байсан хан хөвгүүд нь Хар хорин хотод очиж эрх мэдэл гуйж байсан түүхтэй.
Зургийн цомог
[засварлах | кодоор засварлах]-
Улс төрийн газрын зураг -
Газрын байцын зураг -
Гүрж хувцастай залуус
Тэмдэглэл
[засварлах | кодоор засварлах]Зүүлт
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ "Article 8", Constitution of Georgia. In Abkhazian AR, also Abkhazian.
- ↑ "Constitution of Georgia" (PDF). Parliament of Georgia. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 10 December 2017.
- ↑ "საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის საბოლოო შედეგები" (PDF). National Statistics Office of Georgia. 28 April 2016. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 10 October 2017. Татаж авсан: 29 April 2016.
- ↑ "Demographic Portal". Татаж авсан: 2022-05-07.
- ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs named2014 Census - ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 "World Economic Outlook Database, October 2022". IMF.org. International Monetary Fund. Татаж авсан: 8 January 2023.
- ↑ "GINI index (World Bank estimate) – Georgia". data.worldbank.org. World Bank. Архивласан огноо 20 July 2018. Татаж авсан: 6 June 2023.
- ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Архивласан (PDF) огноо 2022-09-08. Татаж авсан: 6 June 2023.
- ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedgeostat.ge - ↑ Georgia in CIA World Factbook (Memento 16. Аравдугаар сар 2015 цахим архивт), 2012. (англ.)
- ↑ David M. Lang, A Modern History of Georgia, p. 109
Гадагш холбоос
[засварлах | кодоор засварлах]- Full information about (country) Georgia (english, german, russian, georgian)
| Бүрэн эрхт улс |
|  | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| |||||||
