Jump to content

Индонез

Холбоос засах
Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
Бүгд Найрамдах Индонез Улс
Republik Indonesia (Индонез)
Уриа: 
Bhinneka Tunggal Ika (Хуучин Ява)
"Олон янз байдалд эв нэгдэл"
Төрийн дуулал: Indonesia Raya
"Их Индонез"
Үндэсний үзэл суртал:
Панчасила
(Таван зарчим)
Нийслэл
ба томоохон хот
Жакарта
6°10′S 106°49′E / 6.167°S 106.817°E / -6.167; 106.817
Албан ёсны хэлИндонез хэл
Орон нутгийн хэл700+ хэлнүүд[1]
Угсаатны бүлгүүд
1,300+ угсаатан[2]
Шашин
(2018)[3]
Ард түмний нэршилИндонезчүүд‎
Төр засагНэгдмэл ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс
Прабово Субианто
Гибран Ракабуминг Рака
Пуан Махарани
Мухаммед Сирифуддин
Хууль тогтоох байгууллагаАрдын Зөвлөлдөх Хурал (АЗХ)
• Дээд танхим
Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл (ОНТЗ)
• Доод танхим
Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл (АТЗ)
Тусгаар тогтнол 
(Нидерландаас)
8 сарын 17, 1945 он
12 сарын 27, 1949 он
Газар нутаг
• Нийт
1,904,569[4] км2 (14)
Хүн ам
• 2022 тооцоо
Neutral increase 277,749,853[5] (4)
• 2020 тооллого
270,203,917[6]
• Нягтаршил
143/км2 (90)
ДНБ (ХАЧП)2023 тооцоо
• Нийт
▲ $4.398 их наяд[7] (7)
• Нэг хүнд ноогдох
▲ $15,855[7] (98)
ДНБ (нэрлэсэн)2023 тооцоо
• Нийт
▲ $1.392 их наяд[7] (16)
• Нэг хүнд ноогдох
▲ $5,016[7] (112)
ОТББИ (2021)  37.9[8]
дундаж
ХХИ (2021)▼ 0.705[9]
өндөр · 114
Мөнгөний нэгжИндонез рупиа (Rp) (IDR)
Цагийн бүсUTC+7 - +9 (янз бүрийн)
Огнооны форматӨӨ/СС/ЖЖЖЖ
Жолооны талзүүн
Утасны томьёо+62
Домэйн нэр.id

Зүүн Өмнөд Азийн, Далайн орнуудын ч гэж хэлж болох байрлалд 17,508 арлын дээр оршдог[10] тусгаар тогтносон, бүрэн эрхт улсыг Бүгд Найрамдах Индонез Улс (инд. Republik Indonesia), товчоор Индонез улс, Индонез гэнэ.

Нидерланд XVII зууны үеэс Зондын арлуудад эзэмшил орон (колони)-оо тэлсээр байлаа. XX зууны эхнээс нутгийн ард түмэн яс үндэс харгалзалгүй эвлэн нэгдэж тусгаар тогтнохын төлөө тэмцсээр олон улсын дэмжлэгийг ч хүртэж, 1949 онд нэгэн шинэ улсыг үүсгэжээ. Жава тэргүүтэй энэ олон ястан одоо хэр нь нэг хэлтэн, нэг үндэстэн болох ирээдүй рүүгээ дөтөлсөөр л яваа. 1950 оноос Индонез төрийн байгууламжийн хувьд нэгдмэл, төрийн хэлбэрийн хувьд ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан бүгд найрамдах засагтай болжээ. Одоо орон нутаг, засаг захиргааны шаардлагаар дотроо 33 муж болж хуваагддаг. Ойр хавийн Сингапур, Бруней, Малайз гурван улсынхтай яг адил Малай хэлний нэгэн аялгууг албан ёсоор батлан сурцгааж байгаа. Түүнийгээ Индонез хэл гэж итгэж, латин үсгээр бичдэг. Дурдсан улсуудаас гадна Зүүн Тимор, Папуа-Шинэ Гвиней, Австрали, Палау, Филиппин, Энэтхэгтэй газар эс бөгөөс тэнгисийн усаар хиллэдэг.

Индонезийн харьяаны 1.9 сая хавтгай дөрвөлжин километр газарт 2011 онд 238 сая хүн амьдарч байна. Дэлхийн олон улсаас хүн амын тоогоор 4-р олон, газар нутгийн хэмжээгээр 15-р том улс мөн гэдэг. Нэгт км-т 123.7 ноогддог гэдэг нь харин дундаж (79-р) байрынх. VII зууны Шривижая, XIII зууны Мажапахит гэх мэтээр түрүү үеийн улс-нийгэмд Буддын шашин, Хиндү шашин дэлгэрсэн. Дараа нь XIII зуунаас араб худалдаачдын сурталд автаж XVI зуун гэхэд олонх нь Исламын ёс үйлдэлт хүмүүс болцгоожээ. Одоо Индонезийн хүн амын 86% нь мусульман (хотон) гэдэг. Исламын улс гэдэгт багтахгүй ч Ислам шашинтны тооны олноор дэлхийд тэргүүлнэ.

Индонезийн газрын доор техтоник хавтангууд шүргэлцдэгээс шалтгаалаад газрын чичирхийлэл олон давтагддаг, сүрхий идэвхтэй галт уулстай. Үүгээрээ хүнд халтай ч гэсэн галт уулын бялхдас газрын хөрсийг үржил шимтэй болгодгоос хүн эртнээс бөөгнөрч сууж нутагшсан. Халуун орны дагуу эн ихтэй учир амьтан, ургамлаар баялаг. Индонезийн худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн ДНБ [2010 онд] 1.124 тэрбум америк доллартай тэнцэж байгаагаараа дэлхийн 16-р их орлогот улс гэгдэж Их Хорийн эгнээнд багтаж байгаа юм. Гэвч хүн ардын олонх ядуу байгаа,[11][12] нэг хүнд ноогдох ДНБ [2010 онд] $4,666-аар хэмжигдэж байна. 1967 онд АСЕАН-ыг байгуулалцсан.

Нэр

[засварлах | кодоор засварлах]

Тус улсын одооны «Индонез» төрлийн нэрс Европт үүссэн. Индонезийг эзэмшиж асан Нидерландынхан нидерландаараа Maleische Archipel (Малайн олтриг), Nederlandsch Oost Indië (Нидерландын Дорнод Энэтхэг), Indië (Энэтхэг), de Oost (Дорнод) гэх мэтээр тоомжиргүйхэн нэрийдэж байжээ.[13] 1850 онд Английн угсаатны зүйч Жорж Виндзор Эрл Англи хэлнээ Indunesians (Индунезианс, «Энэтхэгийн арлынхан») гэх нэрийг анх оруулж иржээ.[14] Үгийн уг гарлыг мөшгөвөл Indus (Инд мөрөн дахь нутаг буюу «Энэтхэг» гэсэн үг) гэх латин, νῆσος (несос - «арал») гэх грек үгсийн нийлэмж юмсанжээ.[15] 1900 он гарахад англи Indonesia нэрээс бусад хэлнээ хувилан тархсан бөгөөд Индонезийн тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгчид Нидерландын нэрээс татгалзаж, энэ нэрийг гол болгожээ.[13]. Монголд 20-р зуунд оросоор Индонезия гэж байдгийг харгалзан «улс» «орон», «нутаг» гэх утгатай -ия дагаврыг салгаж кирилл монголоор Индонез гэж бичдэг болжээ.

Түүх

[засварлах | кодоор засварлах]

Жава арлаас босоо хүний (homo erectus) хэсэг яс олдсон нь Индонезийн арлуудад балар эртний үед хүн амьдарч байсны баталгаа юмсанжээ. Хожим "Жава хүн" гэж алдаршсан түүнийг 1.5 сая, бүр 35 мянган жилийн өмнөх ч гэж янз бүрээр таасан байдаг.[16][17][18] Одоогийн Индонезийн хүн амын олонх нь Австронез угсаа, бүлэгт хамаарна. "Австронез хүмүүс Зүүн Өмнөд Ази, Тайвань зэрэг газраас эхлэн нүүгээд М.Э.Ө 2000 оны үед Индонезэд ирсэн. Тэгээд нутгийн Меланез хүмүүсийг дорнош шахан нутаглуулжээ" гэх судалгаа байдаг.[19] М.Э.Ө VIII зуунд эндхийн хүмүүс газар тариалан эрхлэх, тутаргын талбайд ажилладаг болцгоож,[20] М.Э I зуун гэхэд жижиг төр улс, гацаа тосгон хэлбэржин тогтсон байлаа. Далайн тээвэр зайлшгүй дайрах чухал байрлал нь Индонезийг үеийн үед Энэтхэг, Хятадтай холбож олон улсын, арал хоорондын худалдааг цэцэглүүлсэн.[21] Ер нь Индонезийн түүхийн гол сэдэв нь худалдаа арилжаа мөн юм.[22][23]

Банда арлуудад ургадаг анхилам үнэрт задь мод
Индонез улсыг байгуулагч Сукарно

VII зуунаас өөр хоорондоо, ойр хавьтайгаа далайн тээврээр харилцдаг Шривижая улс (аймгийн холбоо ч гэж хэлж болох) нийгэм Суматра, Жава арлаар тогтсон. Энэ үед Буддын шашин, Хиндү шашин дэлгэрчээ.[24][25] VIII-X зуунд Жава арлын дорнод Будда шүтлэгт Сайлендра, Хиндү шүтлэгт Матарам зэрэг улс нийгэм оршин байсныг үлдээсэн суврага, шүтлэгийн газар зэргээс нь мэдэж болно. XIII зуунаас хоёр зуугаад жил тогтносон дорно Жавад төвтэй Мажапахит гэх Хиндү шашинт улс бараг л Индонез даяар алдаршиж үлгэрлэж байв.[26]

Мусульман (хотон) худалдаачид Суматра арлын умард эрэгт олон жил ирж очиж байхдаа XIII зуунд Ислам шашиндаа итгүүлээд амжжээ.[27] Эхлээд ноёд язгууртан, умард эргийнхэнд л таалагдсан ч аажмаар түгсээр XVI зуун гэхэд Суматра, Жава арлынхны үндсэн бишрэл, зан заншил болсон.[28] Европынхноос Индонезийн ард түмэнтэй анх задь, башир цэцэг гэх мэт үнэт халуун ногоо авахын тулд 1512 онд ирсэн Португалийн Франсишку Серраны ахалсан худалдаачид учирсан гэдэг.[29] Араас нь Нидерланд, Британийнхан ирдэг болж 1602 онд Нидерландын Дорно Энэтхэг компани үүссэн. 1800 онд Нидерландын Дорно Энэтхэг гэх нэртэй эзэмшил орон (колони) гэгдэх болжээ.

Нидерланд анхандаа, дунд үедээ зөвхөн эргийн ойр хавьд эзэрхэж байлаа. XX зууны эхэнд л өнөөгийн Индонезийн хил хязгаар дотор ноёрхож чаджээ.[30] Сөргүүлээд 1908 оноос Индонезийн ард түмэн ямар оронд амьдарч байгаагаа мэдэрч, үндэсний ухамсар бүрдэж, тусгаар тогтнолын төлөө зорьцгоосон. Дэлхийн II дайны үед Индонезийг Япон эзлэж Нидерландынхан талийж одсон.[31][32] Япон дайнд бууж өгсний нөгөөдөр нь Индонезийнхан үндсэрхэг тэмцлийн удирдагч Сукарног ерөнхийлөгч болгож, Индонез улсын тусгаар тогтнолыг тунхаглажээ.[33][34][35][36] Гэвч Нидерланд эзэмшилдээ дахин оруулах гэж дайтав. Хотуудыг эзлэвч бүхэл орныг эзлэж чадахгүй байсаар 1949 онд олон улсын буруушаалт, дарамтанд аргагүй дийлдэн тусгаар тогтнолыг нь хүлээн зөвшөөрсөн.[34][37] Тэгэхдээ Нидерландын Шинэ Гвинейг өгөөгүй байсан бөгөөд 1962 оны Нью-Йоркийн гэрээ, 1969 оны НҮБ-ийн тогтоолоор Индонезийн харьяанд шилжжээ.[38]

Сукарно улсаа холбооноос нэгдмэл, ардчилалаас эзэрхэг дэглэмд тогтоон барьж, сөргөлдөгч цэргийнхэн болон Индонезийн коммунист нам (ИКН)-ынхныг эвлэрүүлэн намжааж байв.[39] 1965 онд цэргийнхэн төрийг эргүүлж, коммунизмыг зэвсгийн хүчээр дараад (хагас сая хүн алагдсан уу?[40][41]), яллан буруутгаж байхын аргагүй болгосноор ИКН сэхээгүй.[42][43][44] Цэргийн дарга нараас генерал Сухарто 1968 оны 3 сард улсын ерөнхийлөгч болж дэвшив. Сухарто улсаа шинээр журамлаж, АНУ-аар тэтгүүлж байв.[45][46][47] Сухартогийн гучин жилд улсын эдийн засаг тэнхэрсэн, үүнд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт ч сайнаар нөлөөлж байв.[31][48][49] Гэхдээ түүний дарангуйлал авлигыг тэнхрүүлж, улс төрийн сөрөг бодол санааг боомилж байжээ.[31][50][51]

1997 оны Азийн санхүүгийн хямралаар Индонез их хохирсон.[52] 1998 онд газар газарт эсэргүүцлийн жагсаал, үймээн самуун дэгдэж Сухарто аргагүй огцров.[53] Индонезэд эзлэгдээд 25 жил болсны эцэст 1999 онд НҮБ-ийн дэмжлэгтэйгээр Зүүн Тимор тусгаар тогтнолын харгуйд шуударсан.[54] Индонез Сухартогоос хойш орон нутгийн эрхийг нэмэгдүүлж, 2004 онд ерөнхийлөгчөө шууд сонгосон гэх маягаар төр засгаа ардчилсаар байна. Улс төр, эдийн засаг тогтворжиж, нийгэм тайвширч, алан хядлага, авлигын тоо цөөрч байгаа. Гэхдээ 2005 онд Ачегийн салан тусгаарлах үзэлтнүүд засгийн цэрэгтэй мөргөлдөөд үзсэн.[55]

Төр засаг

[засварлах | кодоор засварлах]
Жакартад Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл хуралдаж байгаа нь

Индонез бол ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан бүгд найрамдах засагтай, төв засгийн газартаа эрх мэдэл базагддаг нэгдмэл төрийн байгууламжтай улс юм. Гучаад жил эрх барьсан Сухарто 1998 онд огцорсны дараа төр засаг нэлээд шинэчлэгдсэн. 1998-2001 оны хооронд үндсэн хуулиа дөрвөн удаа хэсэгчлэн зассан.[56] Төр улсын тэргүүн, зэвсэгт хүчний ерөнхийлөгч командлагч бөгөөд дотоод гадаад хэрэг, бодлогыг зангидагч нь улсын ерөнхийлөгч. Сайд нарын зөвлөлийг ерөнхийлөгч томилно. 2004 онд анх удаа ард түмэн улсынхаа хоёр ерөнхийлөгчийг анх сонгожээ.[57] Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа 5 жил, дараалан ахин нэг удаа сонгогдох боломжтой.[58]

Индонез улсын хурлыг Ардын Зөвлөлдөх Хурал (АЗХ, People's Consultative Assembly) гэнэ. АЗХ нь үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг батлах, шинэ ерөнхийлөгчийг батлах, улсын бодлогийг өргөнөөр тодорхойлох мэтийн үүрэгтэй. Мөн ерөнхийлөгчийг буруутгах эрхтэй.[59] Дотроо 560 суудалт Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл (АТЗ, People's Representative Council), 132 суудалт Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл (ОНТЗ, Regional Representative Council)[60] гэсэн хоёр танхимтай. Хууль цааз батлах, бүх шатны засгийн газрыг (хэрэгжүүлэх байгууллага) хянах үүрэг АТЗ-д оногдоно. Сонгогчид намд саналаа өгч, намууд цуглуулсан саналын хувиараа АТЗ-д суудал эзлэдэг.[61] 1998 оны шинэтгэлээс хойш АТЗ-ийн эрх үүрэг мэдэгдэхүйц нэмэгдсэн.[62] ОНТЗ болохоор сүүлд орон нутгийн хөгжлийг зөв залахад чиглэн байгуулагджээ.[63]

Орон нутаг

[засварлах | кодоор засварлах]

Индонез улсын газар нутаг олон түвшинд шатлан захирагддаг. Дээд гурван түвшнийг нь л анхаарахад хангалттай.

  • I зэрэгт муж (индонезээр provinsi) гэх зүйлийн нэгж байна. Одоогийн байдлаар Индонез 33 мужтай.
  • II зэрэг буюу мужийн доорх нутаг нэг бол хот (kota - кота) эсвэл хошуу (kabupaten - капубатен) байна.
  • III зэргийн нэгжийг нь индонезээр kecamatan гэнэ. Монгол хэлтэнд энэ нэгж тийм ч сонин биш байх болохоор кечаматан
    гэж галиглахад буруудахгүй биз дээ. Эсвэл хошууны доорх нэгж юм чинь сум гэвэл зохино.

33 муж

[засварлах | кодоор засварлах]

Онцгой эрхтэй таван мужийг *-оор тэмдэглэв.

Суматра арлын 10 муж

Жава арлын 6 муж

Бага Зондын арлуудын 3 муж

Калимантан арлын 4 муж

Сулавеси арлын 6 муж

Малуку арлуудын 2 муж

Шинэ Гвиней арлын 2 муж

Газар орон

[засварлах | кодоор засварлах]
Индонезийн газрын зураг

Ө.ө. 11° – х.ө. 6°, з.у. 95° – 141° хооронд Индонез орон бүхлээрээ багтдаг. Экваторын хоёр талд бүгд 17,508 аралтайгаас 6 мянга нь л хүнтэй.[64] Эднээс Жава, Суматра, Калимантан (Малайз, Бруней улстай хуваадаг), Шинэ Гвиней (Папуа-Шинэ Гвиней улстай хуваадаг), Сулавеси гэсэн таван томыг онцлох хэрэгтэй. Индонез улс Калимантан арал дээр Малайзтай, Шинэ Гвиней арал дээр Папуа-Шинэ Гвинейтэй, Тимор арал дээр Зүүн Тимортой хил залгадаг бол Сингапур, Малайз, Филиппин, Палау, Австралитай далай тэнгисийн усаараа хаяалдаг. Хамгийн олон хүнтэй хот нь нийслэл Жакарта. Залгуулаад бичвэл Сурабая, Бандун, Медан, Семаран гээд томоохон хотууд байдаг.[65]

1,919,440 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай Индонезэд нэг км-т 134 хүн ноогддог. Харьцуулвал дэлхийн 16-р том газар нутагтай орон, 79-р нягт шигүү суурьшилт улс нь Индонез юмсанжээ.[66][67] Тэр дотроо дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь болох Жавад нэг км-т 940 хүн ноогдоно.[68] Хамгийн өргөгдсөн газар нь Папуа мужийн нутагт байгаа Пунчак Жая уулын оргил (д.т.д. 4884 м), хамгийн том нуур нь Суматра арлын 1,145 км2 талбайт Тоба нуур юм. Махакам, Барито гэх мэт Калимантан арлын гол мөрд хамгийн уртад тооцогдоно.[69]

Индонезийн галт уулс

Номхон далайн, Евразийн, Австралийн гурван техтоник хавтны уулзвар зааг дээр Индонез байрладаг. Тиймээс ч 19-р зуунд сүйд хийж асан Кракатоа, Тамбора хоёрыг оруулаад цөөндөө л гэхэд 150 гаруй галт уул үе үе идэвхждэг.[70] Саяхан л гэхэд 2004 оны цуут цунами 167,736 хүнийг нь урсгаж[71], 2006 оны Иогякартын газар хөдлөлт 5,782 хүнийг үхүүлсэн гайтай. Гэлээ ч галт уулын бялхдас газрыг үржил шимтэй болгодог учир Жава, Балид хүн хамгаас олноор суурьшжээ.[72]

Экваторын дагуу байршдаг тул борооны, хуурай хоёр улиралтай, халуун орны уур амьсгалтай. Эрэг хавийн нам газраар жилд 1,780–3,175 мм, уулархаг нутгаар 6,100 мм хүртэл хур буудаг. Суматрын өрнөд эрэг, өрнө Жава, Калимантан, Сулавеси, Папуагийн уулархаг нутгаар хур бороосог. Маш чийглэг, дунджаар 80%. Жилийн турш агаарын температур тогтмол, Жакарта орчмоор өдөрт дунджаар 26–30 °C халуун.[73]

Хүн ам

[засварлах | кодоор засварлах]
Мөн үзэх: Индонезийн ард түмэн
Олон ястны улсын Бали яст жаалууд

2010 оны байдлаар Индонез улсын хүн амын тоо 237.6 саяд хүрч,[74] жилд 1.9%-иар өсч байна.[75] Хүн амын 58% нь дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь гэх[68] Жава аралд оршин суудаг.[74] Гэр бүл төлөвлөх хөтөлбөр 1960 оноос эхлэн хэрэгжсээр байгаа ч гэсэн 2020 онд 265 сая, 2050 онд 306 сая хүнтэй болох төлөв харагддаг.[76]

Индонезэд 742 янзын хэл аялгуугаар ярилцдаг 300 гаран яс үндэсний хүмүүс аж төрөн суудаг.[77][78] Тэгэхдээ ихэнх нь бүр дээр үед Тайвань, Зүүн Өмнөд Азиас нүүсэн байх гэж таахуйц Австронез язгуурын хэлтэй байдаг. Дорно Индонезээр үүнээс ялгагдах Меланез язгуурын ард түмэн бас байдаг.[65][79] Нэр бүхий ард түмнээс Жава үндэстэн хүн амын 42% эзлэдэг.[80] Жавагийн араас Сунда, Малай, Мадура гэх мэт үндэстэн ч юм шиг, ястан ч юм шиг саяаас олон хүнт арваад ард түмэн байдаг. Мөн 8 сая Хятад, 5 сая Араб гэх мэтээр хаа хол хальж очсон үндэстэд ч байна. Шинээр нэгдэж томорсон улс, хэдэн зуун цөөн тоот ястны орон болохоор ч тэр үү иймэрхүү нутгийн ялгааг давж хараад "Индонез" [үндэстэн] гэж өөриймсөх сэтгэлгээ ард түмнийх нь дунд хэдийнээ дэлгэрчээ.[81] Ийм эв найртай нийгэм бүрдсэн ч гэсэн зарим газар соёл, шашин, ястнаараа мөргөлдөх явдал гарч л байдаг.[82][83][84] Эндхийн Хятадууд сэргэлэн гарууд байж баялгийг нэлээд хуримтлуулсан, олон пүүс компанийг эзэмшдэгт[85][86] зөвхөн Индонезэд л байдаг ард түмэн сэжиглэн дургүйцэж зодолдож нүдэлцээд авсан нь цөөнгүй.[87][88][89]

Жохорын султант улсын үеэс Индонезийн арлуудын ард түмний хоорондоо ойлголцох хэл болсоор ирсэн Малай хэлний чухал нэгэн аялгуу байдаг. Энэ аялгуунд суурилсан Малай хэлийг Сингапур, Малайз, Бруней, Индонез дөрвөн улсад албан ёсны хэл болгожээ. Тэгэхдээ нэр нь өөр. Индонезэд үүнийг Индонез хэл (Bahasa Indonesia) гэж заадаг. Ер нь Индонезийнхэн бүгд л энэ хэлээр ярилцдаг, Индонезэд энэ хэл ажил хэрэг, улс төр, хэвлэл мэдээлэл, боловсрол гээд бүх салбарт өөр ямар ч хэлнээс илүү сонсдоно. Гэхдээ л нөгөө ястан үндэстнээрээ ард түмний хэл ялгаатай. Хүмүүс 742 янзын хэл аялгууныхаа нэгийг өөрийн төрөлх хэл гэж боддог. Үүнээс мэдээж Жава хэлийг хамгийн олуулаа тээж яваа.[90] Папуад харьцангуй цөөн буюу 2.7 сая хүн байдаг мөртлөө бүр [зарим нь Папуа төрлийн, зарим нь Австронез төрлийн] 242 янзаар хэлж ярьцгаадаг.[91]


Индонезийн үндсэн хуулинд шашин шүтэх нь хүний дур зоргынх[92] гэсэн мөртлөө өөр баримтаар Ислам, Протестант, Католик, Хиндү, Буддын шашин, Күнзийн суртал зургааг албан ёсны гэж онцлон батласан байх юм.[93] 2000 оны тооллогийг үндэслэхэд Индонезийн ард түмний 86.1% нь Ислам шашны Сунни дэгтэй. Ингэхэд Индонез улс Исламын улс биш боловч хамгийн олон Ислам шүтлэгтэн (хотон хүн)-тэй улс юм байна гэж ойлгогдоно.[90] Хиндү шашинтны олонх нь бали, Буддын шашинтны олонх нь хятад.[94] Хэдий цөөн шүтэн бишрэгчтэй ч Хиндү, Будда хоёр шашин Индонезийн соёлд их л нэвчжээ. Ислам нь худалдаачдын чармайлтаар 13-р зуунд умар Суматрад нэвтрээд 16-р зуун гэхэд Индонез орны зонхилох шашин болсон.[95] Харин Католик шашныг Португалийн авралын зар тараагчид, колончлогчид эхлүүлсэн[96][97] бол Протестант нь Нидерландын эзэмшилд байх үед Калвинч, Лютеранч номлогчдын тарьсан үр юмсанжээ.[98][99][100]

Зургийн цомог

[засварлах | кодоор засварлах]
  • Индонез
  • National Museum of Indonesia in Central Jakarta
    National Museum of Indonesia in Central Jakarta
  • Wisma 46, Indonesia's tallest office building, located in the middle of Jakarta skyscraper.
    Wisma 46, Indonesia's tallest office building, located in the middle of Jakarta skyscraper.
  • Jalan Thamrin, the main avenue in Central Jakarta
    Jalan Thamrin, the main avenue in Central Jakarta
  • A train at Gambir station in Central Jakarta
    A train at Gambir station in Central Jakarta
  • The Bung Karno Stadium is capable of hosting 100,000 spectators
    The Bung Karno Stadium is capable of hosting 100,000 spectators
  • Map of Indonesia
    Map of Indonesia
  • Provinces of Indonesia
    Provinces of Indonesia
  • Malioboro, the most famous street in Yogyakarta city
    Malioboro, the most famous street in Yogyakarta city
  • Trans Jogja Bus. A bus rapid transit system in Yogyakarta city
    Trans Jogja Bus. A bus rapid transit system in Yogyakarta city
  • A selection of Indonesian food, including Soto Ayam (chicken soup), sate kerang (shellfish kebabs), telor pindang (preserved eggs), perkedel (fritter), and es teh manis (sweet iced tea)
    A selection of Indonesian food, including Soto Ayam (chicken soup), sate kerang (shellfish kebabs), telor pindang (preserved eggs), perkedel (fritter), and es teh manis (sweet iced tea)
  • An Indonesian Army infantryman participating in the U.N.'s Global Peacekeeping Operation Initiative
    An Indonesian Army infantryman participating in the U.N.'s Global Peacekeeping Operation Initiative
  • Pindad Panser "Anoa" shown during Indo Defense and Aerospace Expo 2008
    Pindad Panser "Anoa" shown during Indo Defense and Aerospace Expo 2008
  • B-25 Mitchell bombers of the AURI in the 1950s
    B-25 Mitchell bombers of the AURI in the 1950s
  • A Javanese engineer closes one of the gun bay doors on a Dutch Buffalo, January 1942.
    A Javanese engineer closes one of the gun bay doors on a Dutch Buffalo, January 1942.
  • GE U20C in Indonesia, #CC201-05
    GE U20C in Indonesia, #CC201-05
  • GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22
    GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22

Зүүлтийн тайлбар

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ethnologue
  2. ↑ Na'im, Akhsan; Syaputra, Hendry (2010). "Nationality, Ethnicity, Religion, and Languages of Indonesians" (PDF) (индонези хэлээр). Statistics Indonesia. Архивласан (PDF) огноо 2015-09-23. Татаж авсан: 2015-09-23.
  3. ↑ "Statistik Umat Menurut Agama di Indonesia" (индонези хэлээр). Ministry of Religious Affairs. 2018-05-15. Archived from the original on 2020-09-03. Татаж авсан: 2020-09-24.
  4. ↑ "UN Statistics" (PDF). United Nations. 2005. Архивласан (PDF) огноо 2007-10-31. Татаж авсан: 2007-10-31.
  5. ↑ "Indonesian Population 2022". Ministry of Home Affairs (Indonesia). Archived from the original on 13 Аравдугаар сар 2022. Татаж авсан: 12 April 2023.
  6. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named 2020census
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund. Татаж авсан: 2023-04-12.
  8. ↑ "GINI index (World Bank estimate) – Indonesia". World Bank. Татаж авсан: 2021-04-15.
  9. ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. 2022-09-08. Татаж авсан: 2022-09-08.
  10. ↑ Information on Indonesia. ASEM Development conference II: Towards an Asia-Europe partnership for sustainable development. 26–27 May 2010, Yogyakarta, Indonesia. ec.europa.eu
  11. ↑ "Poverty in Indonesia: Always with them". The Economist. 14 September 2006. Татаж авсан: 26 December 2006.; correction.
  12. ↑ Guerin, G (23 May 2006). "Don't count on a Suharto accounting". Asia Times Online. Hong Kong. Archived from the original on 14 Арван нэгдүгээр сар 2017. Татаж авсан: 19 Арван нэгдүгээр сар 2012. {{cite journal}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)
  13. ↑ 13.0 13.1 Justus M van der Kroef (1951). "The Term Indonesia: Its Origin and Usage". Journal of the American Oriental Society. 71 (3): 166–71. doi:10.2307/595186. JSTOR 595186.
  14. ↑ Earl, George SW (1850). "On The Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations". Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA): 119.
  15. ↑ Tomascik, T (1996). The Ecology of the Indonesian Seas – Part One. Hong Kong: Periplus Editions. ISBN 962-593-078-7. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  16. ↑ Choi, Kildo; Driwantoro, Dubel (2007). "Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence". Journal of Archaeological Science. 34: 48. doi:10.1016/j.jas.2006.03.013.
  17. ↑ Finding showing human ancestor older than previously thought offers new insights into evolution. Terradaily.com. 5 July 2011. Retrieved 29 January 2012.
  18. ↑ Pope, GG (1988). "Recent advances in far eastern paleoanthropology". Annual Review of Anthropology. 17: 43–77. doi:10.1146/annurev.an.17.100188.000355. cited in Whitten, T (1996). The Ecology of Java and Bali. Hong Kong: Periplus Editions. pp. 309–12. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); Pope, GG (1983). "Evidence on the age of the Asian Hominidae". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 80 (16): 4988–92. doi:10.1073/pnas.80.16.4988. PMC 384173. PMID 6410399. cited in Whitten, T (1996). The Ecology of Java and Bali. Hong Kong: Periplus Editions. p. 309. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); de Vos, JP (1994). "Dating hominid sites in Indonesia". Science. 266 (16): 4988–92. doi:10.1126/science.7992059. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help) cited in Whitten, T (1996). The Ecology of Java and Bali. Hong Kong: Periplus Editions. p. 309. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  19. ↑ Taylor (2003), pp. 5–7
  20. ↑ Taylor (2003), pp. 8–9
  21. ↑ Taylor (2003), pp. 15–18
  22. ↑ Taylor (2003), pp. 3, 9–11, 13–5, 18–20, 22–3
  23. ↑ Vickers (2005), pp. 18–20, 60, 133–4
  24. ↑ Taylor (2003), pp. 22–26
  25. ↑ Ricklefs (1991), p. 3
  26. ↑ Peter Lewis (1982). "The next great empire". Futures. 14 (1): 47–61. doi:10.1016/0016-3287(82)90071-4.
  27. ↑ Ricklefs (1991), pp. 3–14
  28. ↑ Ricklefs (1991), pp. 12–14
  29. ↑ Ricklefs (1991), pp. 22–24
  30. ↑ Dutch troops were constantly engaged in quelling rebellions both on and off Java. The influence of local leaders such as Prince Diponegoro in central Java, Imam Bonjol in central Sumatra and Pattimura in Maluku, and a bloody thirty-year war in Aceh weakened the Dutch and tied up the colonial military forces.(Schwartz (1999). : 3–4. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Missing or empty |title= (help)
  31. ↑ 31.0 31.1 31.2 Ricklefs (1991)
  32. ↑ Gert Oostindie and Bert Paasman (1998). "Dutch Attitudes towards Colonial Empires, Indigenous Cultures, and Slaves". Eighteenth-Century Studies. 31 (3): 349–55. doi:10.1353/ecs.1998.0021.
  33. ↑ HJ Van Mook (1949). "Indonesia". Royal Institute of International Affairs. 25 (3): 274–85. JSTOR 3016666.
  34. ↑ 34.0 34.1 Charles Bidien (5 December 1945). "Independence the Issue". Far Eastern Survey. 14 (24): 345–8. doi:10.1525/as.1945.14.24.01p17062. JSTOR 3023219.
  35. ↑ Taylor, Jean Gelman (2003). Indonesia: Peoples and History. Yale University Press. p. 325. ISBN 0-300-10518-5.
  36. ↑ Reid (1973), p. 30
  37. ↑ "Indonesian War of Independence". Military. Global Security. Татаж авсан: 11 December 2006.
  38. ↑ Indonesia's 1969 Takeover of West Papua Not by "Free Choice". National Security Archive, Suite 701, Gelman Library, The George Washington University.
  39. ↑ Ricklefs (1991), pp. 237–280
  40. ↑ John Roosa and Joseph Nevins (5 November 2005). "40 Years Later: The Mass Killings in Indonesia". CounterPunch. Татаж авсан: 12 November 2006.
  41. ↑ Robert Cribb (2002). "Unresolved Problems in the Indonesian Killings of 1965–1966". Asian Survey. 42 (4): 550–563. doi:10.1525/as.2002.42.4.550.
  42. ↑ Friend (2003), pp. 107–109
  43. ↑ Загвар:Cite video
  44. ↑ Ricklefs (1991), pp. 280–283, 284, 287–290
  45. ↑ US National Archives, RG 59 Records of Department of State; cable no. 868, ref: Embtel 852, 5 October 1965.
  46. ↑ Vickers (2005), p. 163
  47. ↑ David Slater, Geopolitics and the Post-Colonial: Rethinking North-South Relations, London: Blackwell, p. 70
  48. ↑ Vickers (2005)
  49. ↑ Schwarz (1994)
  50. ↑ Vickers (2005)
  51. ↑ Schwarz (1994)
  52. ↑ Delhaise, Philippe F (1998). Asia in Crisis: The Implosion of the Banking and Finance Systems. Willey. p. 123. ISBN 0-471-83450-5.
  53. ↑ "President Suharto resigns". BBC. 21 May 1998. Татаж авсан: 12 November 2006.
  54. ↑ Burr, W. (6 December 2001). "Ford and Kissinger Gave Green Light to Indonesia's Invasion of East Timor, 1975: New Documents Detail Conversations with Suharto". National Security Archive Electronic Briefing Book No. 62. National Security Archive, The George Washington University, Washington, DC. Татаж авсан: 17 September 2006. {{cite web}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); "International Religious Freedom Report". Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. US: Department of State. 17 October 2002. Архивласан огноо 16 Долдугаар сар 2011. Татаж авсан: 29 September 2006. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  55. ↑ "Aceh rebels sign peace agreement". BBC. 15 August 2005. Татаж авсан: 12 December 2006.
  56. ↑ In 1998, 1999, 2000 and 2001
  57. ↑ The Carter Center (2004), "The Carter Center 2004 Indonesia Election Report", <http://www.cartercenter.org/documents/2161.pdf> (retrieved on 13 December 2006)
  58. ↑ (2002), The fourth Amendment of 1945 Indonesia Constitution, Chapter III – The Executive Power, Art. 7.
  59. ↑ Загвар:Id icon People's Consultative Assembly (MPR-RI). Ketetapan MPR-RI Nomor II/MPR/2000 tentang Perubahan Kedua Peraturan Tata Tertib Majelis Permusyawaratan Rakyat Republik Indonesia (PDF). Архивласан (PDF) огноо 21 Долдугаар сар 2011. Татаж авсан: 7 November 2006. {{cite book}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  60. ↑ "Background Note: Indonesia". U.S. Library of Congress. U.S. Department of State. Татаж авсан: 26 November 2009.
  61. ↑ Susi Dwi Harijanti and Tim Lindsey (2006). "Indonesia: General elections test the amended Constitution and the new Constitutional Court". International Journal of Constitutional Law. 4 (1): 138–150. doi:10.1093/icon/moi055.
  62. ↑ Reforms include total control of statutes production without executive branch interventions; all members are now elected (reserved seats for military representatives have now been removed); and the introduction of fundamental rights exclusive to the DPR. (see Harijanti and Lindsey 2006)
  63. ↑ Based on the 2001 constitution amendment, the DPD comprises four popularly elected non-partisan members from each of the thirty-three provinces for national political representation. People's Consultative Assembly (MPR-RI). Third Amendment to the 1945 Constitution of The Republic of Indonesia (PDF). Archived from the original (PDF) on 1 Арван хоёрдугаар сар 2006. Татаж авсан: 13 December 2006. {{cite book}}: Check date values in: |archivedate= (help); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (help)
  64. ↑ International Monetary Fund (April 2006), "World Economic Outlook Database", <http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2006/01/data/dbcoutm.cfm?SD=2005&ED=2005&R1=1&R2=1&CS=3&SS=2&OS=C&DD=0&OUT=1&C=536&S=PPPWGT-PPPPC&RequestTimeout=120&CMP=0&x=45&y=5> (retrieved on 5 October 2006); "Indonesia Regions". Indonesia Business Directory. Татаж авсан: 24 April 2007. {{cite web}}: |first= missing |last= (help)
  65. ↑ 65.0 65.1 Witton, Patrick (2003). Indonesia. Melbourne: Lonely Planet. pp. 139, 181, 251, 435. ISBN 1-74059-154-2.
  66. ↑ Central Intelligence Agency (17 October 2006). "Rank Order Area". The World Factbook. US CIA, Washington, DC. Archived from the original on 9 Хоёрдугаар сар 2014. Татаж авсан: 3 November 2006.
  67. ↑ "Population density – Persons per km2 2006". CIA world factbook. Photius Coutsoukis. 2006. Татаж авсан: 4 October 2006.
  68. ↑ 68.0 68.1 Calder, Joshua (3 May 2006). "Most Populous Islands". World Island Information. Татаж авсан: 26 September 2006.
  69. ↑ "Republic of Indonesia", Republic of Indonesia, Microsoft, 2006, <http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573214/Republic_of_Indonesia.html#s4>
  70. ↑ "Volcanoes of Indonesia". Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. Татаж авсан: 25 March 2007.
  71. ↑ "The Human Toll". UN Office of the Special Envoy for Tsunami Recovery. United Nations. Архивласан огноо 19 Тавдугаар сар 2007. Татаж авсан: 25 March 2007.
  72. ↑ Whitten, T (1996). The Ecology of Java and Bali. Hong Kong: Periplus Editions Ltd. pp. 95–97. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  73. ↑ "About Jakarta And Depok". University of Indonesia. University of Indonesia. Архивласан огноо 4 Тавдугаар сар 2006. Татаж авсан: 24 April 2007.
  74. ↑ 74.0 74.1 "Central Bureau of Statistics: Census 2010" (PDF). Badan Pusat Statistik. Татаж авсан: 17 January 2011. Загвар:Id
  75. ↑ "Fifty years needed to bring population growth to zero". Waspada.co.id. 19 March 2011. Татаж авсан: 10 April 2011.
  76. ↑ World Population Prospects (2010). Annual Population 2011–2100. (XLS table). United Nations
  77. ↑ "An Overview of Indonesia". Living in Indonesia, A Site for Expatriates. Expat Web Site Association. Татаж авсан: 5 October 2006.
  78. ↑ Merdekawaty, E. (6 July 2006). ""Bahasa Indonesia" and languages of Indonesia" (PDF). UNIBZ – Introduction to Linguistics. Free University of Bozen. Татаж авсан: 17 July 2006.
  79. ↑ Taylor (2003), pp. 5–7, Dawson, B. (1994). The Traditional Architecture of Indonesia. London: Thames and Hudson Ltd. p. 7. ISBN 0-500-34132-X. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  80. ↑ Kingsbury, Damien (2003). Autonomy and Disintegration in Indonesia. Routledge. p. 131. ISBN 0-415-29737-0.
  81. ↑ Ricklefs (1991), p. 256
  82. ↑ Domestic migration (including the official Transmigrasi program) are a cause of violence including the massacre of hundreds of Madurese by a local Dayak community in West Kalimantan, and conflicts in Maluku, Central Sulawesi, and parts of Papua and West Papua T.N. Pudjiastuti (2002). "Migration & Conflict in Indonesia" (PDF). International Union for the Scientific Study of Population (IUSSP), Paris. Archived from the original (PDF) on 9 Хоёрдугаар сар 2012. Татаж авсан: 17 September 2006. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  83. ↑ "Kalimantan The Conflict". Program on Humanitarian Policy and Conflict Research. Conflict Prevention Initiative, Harvard University. Архивласан огноо 12 Арван хоёрдугаар сар 2009. Татаж авсан: 7 January 2007. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  84. ↑ J.W. Ajawaila; M.J. Papilaya; Tonny D. Pariela; F. Nahusona; G. Leasa; T. Soumokil; James Lalaun and W. R. Sihasale (1999). "Proposal Pemecahan Masalah Kerusuhan di Ambon". Report on Church and Human Rights Persecution in Indonesia, Ambon, Indonesia: Fica-Net. Retrieved on 29 September 2006. ; Kyoto University: Sulawesi Kaken Team & Center for Southeast Asian Studies Bugis SailorsPDF (124 KB)
  85. ↑ Schwarz (1994), pp. 53, 80–81
  86. ↑ Friend (2003), pp. 85–87, 164–165, 233–237
  87. ↑ M. F. Swasono (1997). "Indigenous Cultures in the Development of Indonesia". Integration of endogenous cultural dimension into development. Indira Gandhi National Centre for the Arts, New Delhi. Татаж авсан: 17 September 2006.
  88. ↑ "The Overseas Chinese". Prospect Magazine. 9 April 1998. Archived from the original on 8 Аравдугаар сар 2011. Татаж авсан: 10 April 2011. {{cite web}}: |first= missing |last= (help) The riots in Jakarta in 1998—much of which were aimed at the Chinese—were, in part, expressions of this resentment. M. Ocorandi (28 May 1998). "An Analysis of the Implication of Suharto's resignation for Chinese Indonesians". Worldwide HuaRen Peace Mission. Татаж авсан: 26 September 2006.
  89. ↑ F.H. Winarta (2004). "Bhinneka Tunggal Ika Belum Menjadi Kenyataan Menjelang HUT Kemerdekaan RI Ke-59" (Indonesian хэлээр). Komisi Hukum Nasional Republik Indonesia (National Law Commission, Republic of Indonesia), Jakarta. {{cite web}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
  90. ↑ 90.0 90.1 "Indonesia". CIA. Archived from the original on 10 Арван хоёрдугаар сар 2008. Татаж авсан: 10 April 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
  91. ↑ "Ethnologue report for Indonesia (Papua)". Ethnologue.com. Татаж авсан: 28 April 2010.
  92. ↑ "The 1945 Constitution of the Republic of Indonesia". US-ASEAN. Архивласан огноо 9 Нэгдүгээр сар 2006. Татаж авсан: 2 October 2006.
  93. ↑ Yang, Heriyanto (2005). "The History and Legal Position of Confucianism in Post Independence Indonesia" (PDF). Religion. 10 (1): 8. Татаж авсан: 2 October 2006. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  94. ↑ "Indonesia – Buddhism". U.S. Library of Congress. Татаж авсан: 15 October 2006.
  95. ↑ "Indonesia – Islam". U.S. Library of Congress. Татаж авсан: 15 October 2006.
  96. ↑ Ricklefs (1991), pp. 25, 26, 28
  97. ↑ "1500 to 1670: Great Kings and Trade Empires". Sejarah Indonesia. Татаж авсан: 25 April 2007.
  98. ↑ Ricklefs (1991), pp. 28, 62
  99. ↑ Vickers (2005), p. 22
  100. ↑ Goh, Robbie B.H. (2005). Christianity in Southeast Asia. Institute of Southeast Asian Studies. p. 80. ISBN 981-230-297-2.

Цахим холбоос

[засварлах | кодоор засварлах]
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Индонез&oldid=797709"-с авсан