Орос

Оросын Холбооны Улс Российская Федерация (Орос)
Төрийн далбаа Сүлд
Төрийн дуулал:  Государственный гимн Российской Федерации "Оросын Холбооны Улсын төрийн дуулал"
Нийслэл ба томоохон хот	Москва 55°45′21″N 37°37′02″E
Албан ёсны ба үндэсний хэл	Орос хэл
Зөвшөөрөгдсөн мужийн хэлнүүд	Оросын хэлнүүд § Албан ёсны хэлнүүд
Угсаатны бүлгүүд (2021, Крымыг оруулан)	71.7% Оросууд 3.2% Татарууд 1.1% Чеченьчүүд 1.1% Башкирууд 22.9% бусад эсвэл дурдаагүй
Шашин (2012)	47.4% Христийн шашин 41% Үнэн Алдартны Сүм 6.4% бусад христийн урсгал 38.2% Шашингүй 6.5% Ислам 2.4% бусад (Буддизмыг оруулан) 5.5% хариулаагүй
Ард түмний нэршил	Оросууд
Төр засаг	Авторитар дарангуйлал дор холбооны хагас-ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс
• Ерөнхийлөгч	Владимир Путин
• Ерөнхий Сайд	Михаил Мишустин
Хууль тогтоох байгууллага	Холбооны Хурал
• Дээд танхим	Холбооны Зөвлөл
• Доод танхим	Төрийн Дум
Түүх
• Киевийн Русь	879
• Владимир-Суздалийн Вант Улс	1157
• Москвагийн Их Вант Улс	1263
• Оросын Царьт Улс	1 сарын 16, 1547 он
• Оросын эзэнт гүрэн	11 сарын 2, 1721 он
• Хаант засгийг халав	3 сарын 15, 1917 он
• Зөвлөлт Холбоот Улс	12 сарын 30, 1922 он
• Бүрэн эрхт байдлын тунхаглал	6 сарын 12, 1990 он
• Оросын Холбооны Улс	12 сарын 12, 1991 он
• Одоогийн үндсэн хууль	12 сарын 12, 1993 он
• Холбооны Улсыг байгуулсан	12 сарын 8, 1999 он
Газар нутаг
• Нийт	17,098,246 км2 (олон улсын хүлээн зөвшөөрсөн газар нутаг) 17,234,028 km2 (1.8550553×1014 sq ft) (нэхэмжилсэн газар нутгийг тооцвол) (1)
• Усны эзлэх талбай (%)	13 (намгийг тооцвол)
Хүн ам
• 2022 тооцоо	147,182,123 (2021 тооллого) (Крымыг оруулан) 144,699,673 (Крамыг оруулаагүй) (9)
• Нягтаршил	8.4/км2 (181)
ДНБ (ХАЧП)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $4.771 их наяд
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $33,263
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $2.215 их наяд
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $15,444
ОТББИ (2020)	▼ 36.0 дундаж
ХХИ (2021)	▲ 0.822 маш өндөр · 52
Мөнгөний нэгж	Рубль (₽) (RUB)
Цагийн бүс	UTC+2 - +12
Жолооны тал	баруун
Утасны томьёо	+7
Домэйн нэр	.ru .рф

Орос улс (орос. ), албан ёсоор Оросын Холбооны Улс (товчоор ОХУ, орос. Российская Федерация) нь хойд Евразийн улс юм. Орос нь хагас ерөнхийлөгчийн засаглалтай Бүгд Найрамдах Улс. Энэхүү улсын холбооны бүрэлдэхүүн нь найман холбооны тойрог ба 85 холбооны байгууламжаас бүрдэнэ. Оросын Холбооны Улс нь өргөн уудам нутагтай бөгөөд тус улсын үндсэн нутаг дэвсгэртэй хиллэх улсуудыг цагийн зүүний дагуу нэрлэвэл Умард Солонгос, Хятад, Монгол, Казахстан, Азербайжан, Гүрж, Украин, Беларусь, Латви, Эстони, Финланд, Норвеги зэрэг болно. Харин Оросын эксклав буюу эх нутгаасаа тусдаа салангид орших Калининград мужтай нь Литва ба Польш улс хиллэдэг. Мөн зүүн умард хэсгээрээ далайгаар Америкийн Нэгдсэн Улсын Аляска мужтай хиллэлдэг бөгөөд Швед, Дани, Турк, Япон улстай далайгаар мөн ойр хил залгадаг байна.

Дэлхийн хамгийн том болох 17,075,400 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, хүн амын тоогоороо 8 дугаарт ордог, нийт 143 сая хүнтэй улс юм. Оросын газар нутаг Хойд Азийг бүхэлд нь, Европын 40 хувийг бүрхдэг, хөндлөнгөөрөө 9 цагийн бүсээр хуваагддаг, байгаль, газрын тогтоц олон төрлөөс бүрддэг уудам их нутагтай болно. Мөн дэлхийд эрдэс баялаг ба эрчим хүчний эх үүсвэр, ой, цэнгэг усны нөөцөөрөө тэргүүлдэг байна.

862 онд оросын анхны төрт улс Русь Новгородод байгуулагдаж 882 онд Киев рүү шилжив. Оросууд 988 оноос Христийн шашны нэгэн урсгал болох Үнэн алдартны шашинд сүсэглэсэн дагаж ирсэн түүхтэй. 13 дугаар зуунд Монголын байлдан дагууллын үед Киевт төвлөрсөн Русь улс цохигдон бутарснаар, Алтан Ордны улсын эрхэнд орж албат, гувчуур төлөгч болцгоов. Москвагийн вант улсыг хүрээлэн нэгдсэн Оросууд 1380 онд Куликовын тулалдаанд Мамайн цэргийг цохисноор бүрэн тусгаар тогтносон байна. Түүнээс хойш 15-р зуунаас газар нутгаа тэлэх бодлого баримталж байжээ. Хожим 17-18 дугаар зуунд дорно зүгт Үнэн алдартны шашинаа дэлгэрүүлэн түгээх замаар шинэ газар байлдан дагуулах, нэгтгэн хавсаргах, газар зүйн нээлт хийх зэрэг нэрийдлээр Оросын Хаант Улс нь Польшоос Аляска хүртэл газар нутаг тэлжээ.

1917 оны 10-р сарын коммунист хувьсгалаар Хаант ёсыг халж Зөвлөлт Холбоот Улс залгамжлахад гол нэгтгэх үндсэн улс нь Орос байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайнд оролцож ялалт байгуулсан холбоотнуудын нэг болж нэр хүндээ өсгөсөн байна. ЗХУ-ын үед шинжлэх ухаан, технологийн үсрэнгүй хөгжилд хүрч, сансарт хүн анх нисгэсэн.

1991 оны ЗХУ задран бутарсанаар бусад бүрэлдэхүүнд байсан Бүгд найрамдах улсууд тусгаар улс болоход Оросын Холбооны Улс байгуулагдаж олон улсын эрх зүйн хувьд хуучин ЗХУ-ын залгамж халааг албан ёсоор авч үлдсэн улс болсон юм.

Эдүгээ Орос нь худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний (ДНБ) хэмжээгээр дэлхийд 6-д, нэрлэсэн ДНБ-ий хэмжээгээр 9-д эрэмбэлэгддэг, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Аюулгүй байдлын Зөвлөлийн Байнгын 5 гишүүн орнуудын нэг, Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөлийн тэргүүлэх гишүүн, Их Наймын гишүүн, хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөмийн зэвсэгтэй 5 орны нэг гэх мэт нөлөө бүхий том гүрэн юм.

2014 онд Украины Крымийн хойгийг эзлэн авч дэлхий нийтийн эсэргүүцэлтэй тулгарч хориг тавиулаад байгаа улс юм.

Нэрний гарал үүсэл

"Росия" (гре. Ρωσία) гэсэн нэр томьёоны талаарх анхны бичээс нь X зууны дунд үеэс эхлэлтэй. Мөн 862 онд байгуулагдсан Оросын анхны төр Русь улсын нэр нь бусад Европын улсууд болон Зүүн Ромын харилцаанд нэрлэгдсэн баримтаар анх Россия/Русь/Русская нэрний эхлэл гэж үздэг. Энэ нь Византын эзэн хаан Константин Порфирогенитийн "Ёслолын тухай", "Эзэнт гүрний засаг захиргааны тухай" бүтээлүүдэд Оросын грек нэрээр олддог. Кирилл бичигт "Росия" (Ρωσία) гэдэг үгийг анх 1387 оны 4-р сарын 24-ний өдөр Константинополь хотод хамба Киприаны цолонд хэрэглэсэн бөгөөд "Киев ба Бүх Оросын бишоп" хэмээн биечлэн гарын үсэг зуржээ. Төр нь хаан ширээнд залах ёслолын дараа: 1547 онд IV Иван хаант улсад хуримаа хийсний дараа уг мужийг Оросын эзэнт гүрэн гэж нэрлэж эхлэв. Үгийн орчин үеийн зөв бичгийн дүр төрх - "С" гэсэн хоёр үсэгтэй - XVII зууны дунд үед гарч ирсэн бөгөөд эцэст нь I Петрийн удирдлаган дор бүрэн нэгтгэгджээ. Романовын удмын I Петр хаан 1700 онд төрийн эрхэнд гарч Оросын Эзэнт улс байгуулж томоохон өөрчлөлт шинэчлэл хийж европоос эрдэмтэн, инженерүүд олноор урин авчирч "Европ руу цонх гаргаж, үүдээ нээж" өөрийн усан флот, аж үйлдвэрийн суурийг тавьж хөгжүүлжээ.

Газар зүй

Газар зүйн байрлал

ОХУ-ын тунхагласан хил хязгаар дахь нутаг дэвсгэр нь 17,125,191 км² (дэлхийн улс орнуудын дунд газар нутгийн хэмжээгээр нэгдүгээрт) бөгөөд энэ нь Өмнөд Америк тивээс арай бага юм. Бүхэлдээ хойд бөмбөрцөгт байрладаг бөгөөд Оросын ихэнх нутаг нь зүүн бөмбөрцөгт байрладаг, зөвхөн Чукоткийн автономит тойргийн зүүн хэсэг нь баруун бөмбөрцөгт байрладаг. Номхон далай ба Хойд мөсөн далайн ус, мөн Атлантын далайн Балтийн, Хар, Азовын тэнгисүүдээр угаагдаж, дэлхийн хамгийн урт эргийн шугамыг эзэмшдэг (37.653 км). Орос нь Евразийн эх газрын хойд хэсэгт байрладаг бөгөөд Зүүн Европын ихэнх хэсэг, Азийн хойд хэсгийг бүхэлд нь эзэлдэг. Уралын уулс ба Кумо-Маныч хотгор нь Оросыг Европ, Азийн хэсгүүдэд хуваадаг. Европ, Азид ч гэсэн Орос улс нь нутаг дэвсгэрийн хувьд хамгийн том муж бөгөөд хэсэгчлэн оршдог.

Хил хязгаар

Оросын Холбооны Улс нь хиллэдэг улсуудын тоогоороо Хятадтай адил хамгийн олон буюу 14 улстай хил залгадаг байна. Хуурай газрын хилийн нийт урт нь 20.027 километр. Үүнээс гадна Орос нь таван тэнгис болон далайгаар усан хилийн урт нь 37.653 километр үргэлжилнэ.

Оросын эх нутагтай хиллэх улсуудыг нар зөв эргүүлэн тоочбол Умард Солонгос Улстай (19 км) зүүн урд талаараа хиллэнэ. Дараа нь Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улстай (3605 км) зүүн хэсгээр хиллэх ба үргэлжлүүлээд Монгол Улстай (3485 км) хиллэнэ. Монгол Улсын баруун талаар Хятадтай (40 км) баруун хэсгээр мөн хиллэдэг. Ингээд Казахстан Улстай (6846 км) маш урт газраар болон Каспийн тэнгисийн эргийн зурвасын хилтэй. Кавказын нуруунд Азербайжан (284 км) ба Гүрж Улстай (723 км) хиллэнэ. Хар тэнгис нь Оросын ази, ервопын хилийн зааг болно. Эндээс баруун урд талаараа Украинаар (1586 км, Крымийн хамт) дамжин дараа нь умард талд нь орших Беларусь Улсаар (959 км) үргэлжлэх ба эндээс Балтын Улсууд болох Латви (217 км), Эстониор (334 км) үргэлжилнэ. Үргэлжлүүлээд Балтын тэнгисийн зурвас газар дараа нь Финланд Улстай (1340 км), эцэст нь баруун хойд хэсгээрээ Норвегитой (196 км) хиллэдэг.

Дараа нь усан эргийн хил эхлэх ба умард талаараа улс бүхэлдээ Умард мөсөн далайн хилтэй. Дөнгөж 85 км өргөнтэй 30-аас 50 метрийн гүнтэй Берингийн хоолойгоор ОХУ хамгийн зүүн талаараа АНУ буюу Аляскаас тусгаарлагдана. Үргэлжлүүлээд Номхон далай руу гарах гарц болох Берингийн тэнгисийн эрэг, төгсгөлд нь Агнуурын тэнгисээр дамжин Япон тэнгис рүү гарах гарцтай.

Орос (Оросын Холбооны Улс) Москва Москва Санкт-Петербург Санкт-Петербург Новгород Новгород Новосибирск Новосибирск Воронеж Воронеж Тверь Тверь Екатеринбург Екатеринбург Петропавловск-Камчатский Петропавловск-Камчатский Сыктыквар Сыктыквар Сургут Сургут Магадан Магадан Өмнөд Сахалинск Өмнөд Сахалинск Доод Новгород Доод Новгород Уфа Уфа Сочи Сочи Калининград Калининград Самара Самара Челябинск Челябинск Красноярск Красноярск Казань Казань Пермь Пермь Омск Омск Владивосток Владивосток Норильск Норильск Томск Томск Эрхүү Эрхүү Мурманск Мурманск Пятигорск Пятигорск Ростов Ростов Волгоград Волгоград Чита Чита Хабаровск Хабаровск Архангельск Архангельск Якутск Якутск Барнаул Барнаул Эльбрус Эльбрус ФИНЛАНД УКРАИН ХЯТАД ХЯТАД МОНГОЛ КАЗАХСТАН УМАРД СОЛОНГОС ЯПОН УМАРД МӨСӨН ДАЛАЙ НОМХОН ДАЛАЙ Каспийн тэнгис Байгал нуур Шинэ Газар Камчатка Франц-Иосифын газар Хойд Газар Новосибирскийн арлууд Врангелийн арал

Геологийн бүтэц

ОХУ-ын газар нутгийн Европын хэсэг нь Зүүн Европын платформ дээр байрладаг. Энэ нь кембрийн өмнөх магмын болон метаморф чулуулаг дээр суурилдаг. Уралын нуруу, Енисей голын хоорондох хэсгийг Баруун Сибирийн залуу платформ эзэлж байна. Енисейн зүүн хэсэг нь эртний Сибирийн платформ бөгөөд Лена гол хүртэл үргэлжлэх бөгөөд ихэвчлэн Төв Сибирийн өндөрлөгт таардаг. Платформуудын зах хэсэгт газрын тос, байгалийн хий, нүүрсний ордууд байдаг. ОХУ-ын атираат бүс нутгуудад Балтийн бамбай, Урал, Алтай, Урал-Монголын эпипалеозойн атирааны бүслүүр, Номхон далайн атираат бүсний баруун хойд хэсэг, Газар Дундад тэнгисийн атираа бүсний гаднах бүсний хэсэг багтана. Кавказын хамгийн өндөр уулс нь залуу атираат газруудаар хязгаарлагддаг. Атираат газар нь металлын хүдрийн үндсэн нөөцийг агуулдаг.

Сибирийн платформ нь эпиархын настай. ОХУ-ын нутаг дэвсгэр дэх нүүрс, чулуулаг, калийн давс, нефть, хийн томоохон ордууд нь Сибирийн тавцангийн бүрхүүл, Норильскийн зэс-никелийн ордууд хавхны интрузив, алмаз нь кимберлитийн хоолойтой холбоотой.

Эртний 2 платформыг тусгаарласан Урал-Монголын эпипалеозойн атираат бүсний бүтцэд Рифей, Байгаль, Салайр, Каледониан ба Герциний нугалах бүсүүд байдаг. Рифейн ба Байгалийн нугалаас бүхий Енисей-Саян-Байгалийн бүс нутаг нь Сибирийн тавцангийн хүрээг хамардаг. Зүүн Европын тавцантай хилийн дагуу хойд хэсэгт нь нүүрсний орд, хотгорын дунд хэсэгт поташийн орд агуулсан Пермийн давхаргуудаар дүүрсэн Сис-Уралын урд ирмэг байна.

ОХУ-ын нутаг дэвсгэр дээрх Номхон далайн нугаламын бүслүүрийг хойд баруун хойд хэсгээр төлөөлдөг бөгөөд үүнд эртний Рифейн өмнөх массивууд, мезозой, кайнозойн эвхэгддэг хэсгүүд, орчин үеийн тектоникийн идэвхтэй бүсүүд байрладаг. Верхоянск-Чукоткагийн бүс нутагт Юрийн галавын болон Цэрдийн доод боржингийн интрузивтай холбоотой алтны ордууд, цагаан тугалга, вольфрам, мөнгөн усны ордууд байдаг. Нүүрсний томоохон ордуудыг Предверхоянскийн тэвш ба Зырянскийн тэвшний мелассаар битүүмжилжээ.

Баруун Камчаткын атирааны систем нь дээд цэрдийн теригенийн геосинклиналь цогцолбор бөгөөд энэ нь боржин-гнейс ба занарын үндсэн подвалд ууссан бөгөөд эвхсэний дараа палеоген-неогенийн чулуулаг давхцсан байв. Зүүн бүс нь орчин үеийн галт уулын шинжтэй байдаг (28 идэвхтэй галт уул).

Газрын гадаргуу

ОХУ-ын нутаг дэвсгэрийн 70 гаруй хувийг тэгш, нам дор газар эзэлдэг. Тус улсын баруун хэсэг нь Зүүн Европын өргөн уудам тал нутагт байрладаг бөгөөд нам дор газар (Каспий болон бусад), өндөрлөгүүд (Валдай, Төв Орос гэх мэт) ээлжлэн солигддог. Уралдааны уртассан уулын систем нь Зүүн Европын тэгш тал ба Баруун Сибирийн нам дор газрыг тусгаарладаг. Сүүлчийн зүүн талд Төв Якутскийн нам дор газар руу жигд эргэж, тусгаарлагдсан нуруу бүхий Төв Сибирийн өндөрлөг байрладаг.

Тус улсын өмнөд ба зүүн хэсгүүд нь ихэвчлэн уулархаг нутагтай. Европын хэсгийн өмнөд хэсэгт Их Кавказын хойд нуруунууд (энд Оросын хамгийн өндөр оргил Эльбрус (5642 м), Сибирийн өмнөд хэсэгт Алтай, Баруун ба Зүүн Соёны нуруу, Становое өндөрлөг газар болон бусад уулын системүүд байрладаг. Зүүн хойд Сибирь ба Алс Дорнод - бүс нутаг Сихотэ-Алин, Верхоянск, Черский гэх мэт дунд өндөр уулсын нуруу давамгайлдаг. Камчаткын хойг (энд Евразийн хамгийн өндөр галт уул, Ключевская Сопка (4750 м) ба зүүн хязгаарт орших Курилын арлууд - галт уулын нутаг. Тэдгээрийн 200 гаруй нь байдаг. тэдний 50 орчим нь идэвхтэй байдаг.

Дотоод ус

Орос бол дэлхийн хамгийн усархаг орнуудын нэг юм. Тус улс нь дэлхийн цэвэр усны нөөцөөрөө дэлхийд тэргүүлдэг. Гадаргын ус нь ОХУ-ын нутаг дэвсгэрийн 12.4% -ийг эзэлдэг бөгөөд гадаргын усны 84% нь Уралын зүүн хэсэгт төвлөрдөг. Усны хэрэглээний бүтцэд үйлдвэрлэлийн хэрэгцээ давамгайлдаг.

Байгал нуур бол дэлхийн хамгийн том цэнгэг устай нуур юм. Тус улсын зүүн хэсэгт байрладаг (31,700 км² орчим) бөгөөд энэ нь манай гаригийн хамгийн гүн нуур юм.

Ашигт малтмал

Хамгийн том газар нутагтай Орос төрөл бүрийн ашигт малтмалаар баялаг бөгөөд газрын тосны нөөцийг улс орны олон бүс нутагт, тухайлбал Тюмень муж, Сахалин, Башкортостан бөгөөд байгалийн хийн ихээхэн нөөц нь Ямал-Ненецийн автономит тойрогт байдаг.

Түүх

Эртний үе

XI зууны Киевийн Русь

Орос орон өргөн уудам болохоор түүхийг олон янзаар дурдаж болно. Эрт үед Каспи, Хар тэнгисийн эрэг, нам доор газраар Скиф, Авар, Хүн гэх мэт нүүдэлчин соёл оршин байв. Гэвч Орос улсын түүхийн бат суурь нь өрнө захын Орос нутгаас эхэлнэ. 860 онд Новгородын эзэн (гүн) Рюрик гэгч викинг хүн Хазар Түргүүдийг ухраан эзэмшлээ өргөтгөсөн нь Волхов гол, Днепр мөрний хөндийн худалдааны замын эзэрхсэн, Зүүн Славуудын түүхэн дэх анхны төрт улс Киевийн Русь болжээ. Викинг хүний байгуулсан улс боловч 10-р зууны эцэст хүн амын олонх нь Слав угсаатан байжээ. Энэ үед Визант (Грек)-аас худалдаа, шашин, соёлыг идээшүүлэн хүртэж байв. Киевийн Русь 988 оноос албан ёсоор Христосын шашныг дагаж, аажмаар энд Үнэн алдартны шашин салбарлан хөгжжээ. 11-р зууны Цэцэн Ярославын үед Орост (өнөөгийнхөөр Орос орны өрнө захаар) эдийн засаг, уран зохиол, барилга урлал мэдэгдэхүйц сайн дэлгэрэв. Бурангуй нийгэм (феодализм)-ийн зүй тогтол ёсоор олон ноёд хооронд байлдаан тэмцэл тасарч байгаагүй. 1237-1240 онд Монголчууд Владимир, Киевийг довтолсноор Зүчийн улсад 1480 он хүртэл захирагджээ. Түлхэгдсэн Оросын төв Новгород болж, 1240 онд Нева голд Шведийг дарсан зэрэг байлдаанаар умар зүгт нутаг тэлжээ. Үүнээс Монгол-Алтан Ордыг сөрөх Москва, Доод Новгород, Тверь зэрэг хот суурин босч байв. Шашныхантайгаа хамжиж тархай ноёдыг цуглуулсан Доны Дмитрий 1380 оны шийдвэрлэх Куликовын тулалдаанаар Мамайн цэргийг цохижээ.

Дундад зуун

Оросын эзэнт гүрнийг
тунхаглагч I Пётр хаан

15-р зуунд Москвагийн ван III Иван үндсэндээ газар газрын олон гүнг үгэндээ оруулж, Орос улсын "их ван" (великий князь) болжээ. 1453 онд Византын Константинополь Османд эзлэгдэж төгссөнөөр Византын агуу өвийг Орос залгаж байна гэдэг ойлголтоор их ван IV [Догшин] Иван «царь» гэдэг цолыг бий болгон өөрөө анхлан хүртсэн. Догшин Иван Балтын тэнгист гарцтай болохын тулд Ливонтой (1558–1583) олон жил байлдаж, Астрахань (1556 онд буулган авсан), Казань (1552) ханлигийг мөхөөж, Уралыг давж Сибирьт цэргээ илгээж газар нутгаа тэлснээр олон үндэстний Орос, Зөвлөлтийн шав тавигджээ. 1600-аад оны дотоодын хямралын үед Романовын удамд засгийн эрх шилжсэн. Оросууд шинэ газар нээгчдийн гаргасан зам, арьс, үнэт эд олох сэдэл, казак цэргийн хүчээр 17-18-р зуунд нутгаа Номхон далай хүртэлхи нутгийг эзэлжээ. 1721 онд албан ёсоор Оросын эзэнт гүрэн (Российская империя) гэсэн утгат нэрээ тунхаглажээ. Гэхдээ энэ улсыг Монголчууд 20-р зууны эхэнд Зөвлөлт Оросоос нь ялгаж Хаант Орос улс л гэдэг билээ. I Пётр (1682–1725 оны хооронд төр барьсан), Елизавета (1741–1762), II Екатерина (1762–1796), II Александр (1855–1881) зэрэг түүхэнд тодоор үлдсэн хаад төр барьж, өнөөгийнхөөр хэлвэл Финланд, Польшоос Аляска, Өвөр Кавказ, Дундад Ази хүрсэн уудам газар нутгийг дайтахдаа дайтаж мухардуулсаар өөрийн улсынх болгож байв. 1878 онд Османы улстай дайтаж хамар дээр нь байх Болгарыг чөлөөлж хүч чадлаа бахдуулжээ.

Орчин үе

Зөвлөлт Холбоот Улс 1941.

19-р зууны төгсгөл, 20-р зууны эхээр хувьсгалын үзэл санаа дэлгэрч, дэлхийн нэгдүгээр дайны үед буюу 1917 оны 2-р сард хөрөнгөтнүүд эзэн хаан II Николайг түлхэн унагав. 11-р сард (Октябрын хувьсгал) болсон коммунист хувьсгалаар В.Ленин тэргүүтэй ажилчин, тариачдад Засгийн эрх шилжив. Дайны дараах гэрээгээр Украин, Польш, Финланд, Балтын орнуудын нутгаа алдсанаас Украин, Балтын гурвыг эргүүлж авсан байна. Цагаан Арми, салан тусгаарлагч ястан үндэстний цэрэг, төртэй шинэ төрж гарсан Зөвлөлт улс, түүний Улаан Арми хэдэн жил Иргэний дайн өрнүүлсэний үр дүнд ялсан байна.

1922 онд үүсэн байгуулагдсан Зөвлөлт Холбоот Улсын гол цөм нь Орос орон байсан ба 1922 онд Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Орос Улс (ЗСБНХОУ) нэрээр хожмын ойлголтоор 15 бүгд найрамдах улсынх нь нэг болж байгуулагджээ. 1924 онд хувьсгалын удирдагч Ленин өөд болж Сталины үе (1924-1953) эхлэжээ. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг, аж үйлдвэржилт, хөдөө аж ахуйн хамтрал төрийн бодлогоор хэрэгжиж байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайнд өрнөөс дэлхийн эзлэхийг санаархагч Нацист Герман, түүний хамсаатан дорнын Японыг сөрж зогсоосон нь ЗХУ байлаа. Энэхүү Аугаа эх орны дайнд Зөвлөлт Холбоот Улсын 24 орчим сая хүн амиа алдсан байдаг. Хардалт сэрдлэгээр олон сая зөвлөлтийн иргэдийг хэлмэгдүүлсэн нь И.Сталин юм.

1945-1990 оны хооронд ЗХУ-аар толгойлуулсан коммунист (эв хамт), АНУ-аар толгойлуулсан демократ (ардчилсан) хоёр үзэлд дэлхийн улсууд хуваагдаж бие биенээ хүчирхэгжихийг эсэргүүцдэг болсон үеийг "хуйтэн дайн" гэж нэрэлдэг. 1945 онд Америк түрүүлээд цөмийн зэвсэгтэй болсон бол 1961 онд Зөвлөлт түрүүлээд сансарт хүн нисгэжээ. 1985 оноос Михаил Горбачёвын санаачилсан "Перестройка", "Гласность" (ил тод байдал) хэмээх өөрчлөн байгуулалт нь ЗХУ болон бусад коммунист орнуудыг ардчилсан зам руу орох үүдийг нээж салхийг оруулжээ. 1991 онд ЗХУ албан ёсоор задарснаар Орос улс дангаараа буюу Оросын Холбооны Улс (ОХУ) байгуулагдсан.

2022 оны 2-р сараас Орос-Украины дайн Украины эх газрыг хамарч, Орос Украины зүүн өмнөд хэсгийн ихэнх нутгийг өөртөө нэгтгэхээр дайтаж байна. Энэ дайныг дэлхийн бусад орнууд буруу шааж оросын эсрэг эдийн засгийн хориг арга хэмжээ аваад байна.

Төр засаг

ОХУ-ын үндсэн хууль ёсоор, төр нь холбооны байгууламжт, хагас ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах засаглалт, ардчилсан дэглэмт улс юм. Улсын тэргүүн нь ерөнхийлөгч, засгийн газрын тэргүүн нь ерөнхий сайд. Төр нь төлөөллийн ардчилсан, олон намын тогтолцоотой ба эрх мэдэл нь 3 доорх гурван бүтцэд салбарлана.

• Хууль тогтоох: Хоёр танхимт парламент болох Холбооны Хурал.

Дээд танхим болох Холбооны Зөвлөл: Харъяат анги бүрээс 2 төлөөлөгчийн эрхтэй, нийт 166 гишүүнтэй. Холбооны хууль, дайн зарлах, олон улсын гэрээг батламжлах, ерөнхийлөгчид итгэл үзүүлэх эсэх шийдвэрлэдэг.

Доод танхим болох Төрийн Дум: Хувь тэнцүүлсэн (Пропорционал) саналын аргачлалт сонгуулаар сонгогдох 450 суудалтай хууль тогтоох байгууллага.

• Гүйцэтгэх: Ерөнхийлөгч давамгай эрхтэй. 1991 онд сонгогдсон анхны ерөнхийлөгч нь Борис Ельцин, 2000 оноос Владимир Путин, 2008 оноос Дмитрий Медведев, 2012 оноос дахин Владимир Путин юм. ОХУ-ын Засгийн газар нь төрийн гүйцэтгэх дээд байгууллага. Засгийн газар нь дарга, тэргүүн дэд дарга, дэд дарга, холбооны сайд нараас бүрэлдэнэ. Засгийн газрын даргыг Ерөнхийлөгч Төрийн думтай зөвлөлдөж томилно. Ерөнхийлөгч үүргээ биелүүлж чадахгүй болсон нөхцөлд Засгийн газрын дарга Ерөнхийлөгчийн үүргийг гүйцэтгэнэ. Хэрэв Засгийн газрын даргад нэр дэвшсэн хүнийг Төрийн дум гурван удаа буцаавал Ерөнхийлөгч Засгийн газрыг томилж, Төрийн думыг тарааж, шинээр сонгууль явуулна.

• Шүүх: Ерөнхийлөгчийн саналаар Үндсэн хуулийн цэц, Дээд шүүх, Хөндлөнгийн шүүхийн бүрэлдэхүүнийг Холбооны Зөвлөл баталдаг.

Орон нутаг

1993 оны үндсэн хуулийн хүрээнд 2008 оны өөрчлөлтийн дараагаас 6 өөр зүйлийн 83 махбодоос Оросын холбоо бүрдэх болжээ. 2000 оноос хойш хэд хэдээр нь бүсчлэн холбооны 8 тойрог болгоод ерөнхийлөгчид давхар захируулсан байдаг. Орос улсад 367 хот байдаг бөгөөд 2010 оны судалгаагаар 387 болсон.

77

78

01

04

02

03

19

05

06

14

07

08

09

10

11

12

13

15

18

16

20

21

17

28

29

30

31

32

38

37

76

39

40

42

43

45

46

44

44

48

49

51

50

52

53

54

73

55

56

57

58

60

62

61

65

63

64

67

66

68

72

71

70

74

69

33

35

36

34

79

22

27

41

23

24

59

25

26

75

86

89

83

87

Оросын холбооны наян гурван махбодын үндсэн танилцуулга

№	Туг, сүлд, томъёо	Холбооны махбодын монгол бичгийн нэр		Газар нутаг		Хүн ам (2013.1.1)		Нутгийн төв	Хэдэн нутагтай	Аль холбооны тойргийнх вэ?
		кирил	худам	км²	↑↓	хүн	↑↓
— Бүгд Найрамдах Улс (оросоор республика) буюу улсын цөөн тоот ард түмэн өөртөө засах тодорхой эрх эдлэх орон (21) —
1	01	Адыгей	—	7,792	80	444,403	74	Майкоп	9	Өмнөд
2	04	Алтай	altai oron	92,903	35	210,344	79	Горно-Алтайск	11	Сибирийн
3	15	Умард Осети	—	7,987	79	706,123	68	Владикавказ	9	Хойд Кавказын
4	02	Башкортостан		142,947	27	4,060,957	7	Уфа	63	Ижилийн
5	03	Буриад	buriyad oron	351,334	15	971,810	54	Улаан-Үд	23	Сибирийн
6	05	Дагестан	—	50,270	52	2,946,035	13	Махачкала	52	Хойд Кавказын
7	06	Ингушет	—	3,700	81	442,255	72	Магас	8	Хойд Кавказын
8	07	Кабардино-Балкари	—	12,470	78	858,946	59	Нальчик	13	Хойд Кавказын
9	09	Карачай-Черкеси	—	14,277	77	471,847	75	Черкесск	12	Хойд Кавказын
10	10	Бүгд Найрамдах Карель Улс	—	180,520	18	636,932	67	Петрозаводск	18	Баруун Хойд
11	11	Коми	—	416,774	13	880,639	54	Сыктывкар	20	Баруун Хойд
12	12	Мари Эл	—	23,375	73	690,349	65	Йошкар-Ола	17	Ижилийн
13	13	Мордова	—	26,128	68	818,566	62	Саранск	23	Ижилийн
14	14	Саха	—	3,083,523	1	955,580	58	Якутск	36	Алс дорнодын
15	16	Татарстан		67,847	44	3,822,038	8	Казань	45	Ижилийн
16	17	Тува	—	168,604	21	310,460	77	Кызыл	19	Сибирийн
17	18	Удмурт	—	42,061	57	1,517,692	31	Ижевск	25	Ижилийн
18	08	Бүгд Найрамдах Халимаг Улс	qalimaɣ oron	74,731	40	284,140	78	Элст	14	Өмнөд
19	19	Хакас	—	61,569	46	533,025	71	Абакан	13	Сибирийн
20	20	Чечень	—	15,647	75	1,324,767	38	Грозный	19	Хойд Кавказын
21	21	Чуваш	—	18,343	74	1,243,431	41	Чебоксары	26	Ижилийн
— хязгаар (оросоор край) гэдэг нь үндсэндээ Оросууд байдаг боловч мужтай харьцуулахад зах хязгаар, сийрэг суурьшилт газар (9) —
22	22	Алтайн хязгаар	—	167,996	22	2,398,751	22	Барнаул	23	Сибирийн
23	41	Камчаткын хязгаар	—	464,275	10	320,549	76	Камчаткын Петропавловск	14	Алс дорнодын
24	23	Краснодарын хязгаар	—	75,485	41	5,330,181	3	Краснодар	46	Өмнөд
25	24	Красноярскийн хязгаар	—	2,366,797	2	2,846,475	14	Красноярск	61	Алс дорнодын
26	75	Өвөр Байгалын хязгаар	—	431,892	12	1,095,169	47	Чит	34	Сибирийн
27	59	Пермийн хязгаар	—	160,236	24	2,634,461	18	Пермь	48	Ижилийн
28	25	Приморийн хязгаар	—	164,673	23	1,947,263	26	Владивосток	34	Алс дорнодын
29	26	Ставрополийн хязгаар	—	66,160	45	2,790,785	15	Ставрополь	35	Хойд Кавказын
30	27	Хабаровскийн хязгаар	—	787,633	4	1,342,083	35	Хабаровск	19	Алс дорнодын
— муж (оросоор область) гэдэг нь Орос үндэстэн анхнаасаа давамгай оршин сууж ирсэн, улсын засаг захиргааны үндсэн нэгж (46) —
31	28	Амар муж	amur muji	361,913	14	816,910	61	Благовещенск	28	Алс дорнодын
32	29	Архангельск муж	—	589,913	8	1,202,295	41	Архангельск	26	Баруун Хойд
33	30	Астрахань муж	—	49,024	55	1,013,840	56	Астрахань	13	Өмнөд
34		Белгород муж	—					Белгород	22
35		Брянск муж	—					Брянск	34
36		Владимир муж	—					Владимир	21
37		Волгоград муж	—					Волгоград	39
38		Вологда муж	—					Вологда	28
39		Воронеж муж	—					Воронеж	34
40		Иваново муж	—					Иваново	27
41		Калининград муж	—					Калининград	21
42		Калуга муж	—					Калуга	26
43		Кемерово муж	—					Кемерово	44
44		Киров муж	—					Киров	45
45		Кострома муж	—					Кострома	30
46		Курган муж	—					Курган	26
47		Курск муж	—					Курск	33
48	44	Ленинград муж	—	83,908	39	1,892,711	27	Санкт-Петербург	18	Баруун Хойд
49		Липецк муж	—					Липецк	20
50		Магадан муж	—					Магадан	9
51		Москва муж	—					Москва	72
52		Мурманск муж	—					Мурманск	19
53		Нижегород муж	—					Доод Новгород	52
54	53	Новгород муж	—	54,501	49	592,415	70	Их Новгород	22	Баруун Хойд
55		Новосибирск муж	—					Новосибирск	35
56		Омск муж	—					Омск	33
57		Оренбург муж	—					Оренбург	48
58		Орёл муж	—					Орёл	35
59		Пенза муж	—					Пенза	33
60		Псков муж	—					Псков	26
61		Ростов муж	—					Донын Ростов	57
62		Рязань муж	—					Рязань	29
63		Самара муж	—					Самар	37
64		Саратов муж	—					Саратов	42
65		Сахалин муж	—					Өмнөд Сахалинск	19
66		Свердловск муж	—					Екатеринбург	72
67		Смоленск муж	—					Смоленск	27
68		Тамбов муж	—					Тамбов	32
69		Тверь муж	—					Тверь	43
70		Томск муж	—					Томск	20
71		Тула муж	—					Тула	26
72		Тюмень муж	—					Тюмень	26
73		Ульяновск муж	—					Ульяновск	25
74	74	Челябинск муж	—	88,529	36	3,485,272	9	Челябинск	43	Уралын
75	38	Эрхүү муж	—	774,846	5	2,422,026	21	Эрхүү	36	Сибирийн
76		Ярославль муж	—					Ярославль	20
— холбооны ач холбогдолтой хот (оросоор город федерального значения) гэдэг нь аль нэг мужид хамааруулмааргүй их хот (2) —
77	77	Москва хот	—	2,511	82	11,979,529	1	Москва	125	Төв
78	78	Санкт-Петербург хот	—	1,399	83	5,028,313	4	Санкт-Петербург	111	Баруун Хойд
— өөртөө засах муж (оросоор автономная область) буюу бүгд найрамдах улс болоход мөчиддөх цөөн тоот ардын суугуул нутаг (1) —
79	79	Еврейн ӨЗМ	—	36,266	60	172,671	80	Биробижан	6	Алс дорнодын
— өөртөө засах тойрог (оросоор автономный округ) гэдэг нь муж, хязгаарын мэдэл дэх хэт цөөн тоот ард түмний өлгий нутаг (4) —
80	83	Ненецийн ӨЗТ	—	176,810	20	42,789	83	Нарьян-Мар	2	Баруун Хойд
81	86	Ханты-Мансийн ӨЗТ	—	534,801	9	1,584,063	28	Ханты-Мансийск	22	Уралын
82	87	Чукоткын ӨЗТ	—	721,481	7	50,780	82	Анадырь	9	Алс дорнодын
83	89	Ямало-Ненецийн ӨЗТ	—	769,250	6	541,612	71	Салехард	9	Уралын

Зураг

• 
  Оросын засаг захиргааны хуваарь-орос хэлээр
• 
  Оросын баруун хэсэг
• 
  Орос- улс төр, газарзүйн атлас
• 
  Орос-улс төрийн атлас-англи хэлээр
• 
  Зүүн Сибирь, Алс Дорнод
• 
  Зүүн Европын тэгш өндөрлөг

Мөн үзэх

• Зөвлөлт Холбоот Улс
• Оросын ард түмэн

Цахим холбоос

•  Commons: Орос – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Засгийн газар

• gov.ru—Засгийн газрын албан ёсны вэбсайт
• Duma—Парламентийн доод танхим
• Federation Council—Парламентийн дээд танхим
• Kremlin—Ерөнхийлөгчийн албан ёсны вэбсайт
• Төрийн тэргүүн болон түүний кабинет
• Оросын төв банк
• Federal Migration Service
• Russian Federal Customs Service
• Energy Statistics for Russia from the Energy Information Administration
• Russian News Agency Ria Novosti

Ерөнхий мэдээлэл

• Russia at UCB Libraries GovPubs

Бусад

• ITAR-TASS News Agency
• Interfax.com—News agency based in Moscow
• Way to Russia. An Introduction to Russia and Russian People
• RussGUS—Bibliographic database of German publications on Russia (about 175,000 positions)
• Russia Beyond the Headlines International news project about Russia.